Καρακάλλας: Ρωμαίος αυτοκράτορας. Γεννήθηκε στο Λούγδουνον της Γαλατίας (σημ. Λυών) το 186 μ.Χ. Ανέβηκε στον θρόνο το 211 μ.Χ. Άσκησε πολιτική πίεση στη Σύγκλητο και εφάρμοσε πολιτική φοβερής τρομοκρατίας. Το 212 μ.Χ. παραχώρησε με διάταγμά του (Constitutio Antoniniana) τη ρωμαϊκή ισοπολιτεία σε όλους τους ελεύθερους κατοίκους της Αυτοκρατορίας. Πολέμησε τα γερμανικά φύλα στον Ρήνο και τον Δούναβη, καθώς και τους Πάρθους στην Ανατολή. Δολοφονήθηκε στην Έδεσσα της Συρίας το 217 μ.Χ., κατά τη διάρκεια μίας ακόμη εκστρατείας κατά των Πάρθων.
Η σημαντικότερη πηγή μας για το κείμενο του Διατάγματος του Καρακάλλα (Constitutio Antoniniana), με το οποίο αποδιδόταν στον πληθυσμό της αυτοκρατορίας το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη, είναι μία ελληνική μετάφραση του λατινικού πρωτοτύπου που σώζεται, δυστυχώς αποσπασματικά και με πολλά κενά, σε πάπυρο που βρέθηκε στην Αίγυπτο. Η ερμηνεία του κειμένου παρουσιάζει μεγάλες δυσκολίες, ενώ έχουν προταθεί διάφορες αποκαταστάσεις.
Η ελληνική μετάφραση του Διατάγματος του Καρακάλλα, όπως σώζεται στον Πάπυρο Giessen 40 και σύμφωνα με την επικρατέστερη αποκατάσταση του κειμένου. Νεοελληνική απόδοση.
"Ο αυτοκράτωρ Καίσαρ Μάρκος Αυρήλιος Σεβήρος Αντωνίνος Σεβαστός λέγει τα εξής: Επειδή πάντοτε πρέπει να έχουμε τον νου και τον λογισμό μας στραμμένο προς το θείο, θεωρώ και εγώ δίκαιο να θέλω να εκφράσω ευχαριστίες προς τους αθάνατους θεούς, που με διαφύλαξαν σώο από μία τέτοια επιβολή στρεφόμενη εναντίον μου. Έτσι, λοιπόν, πιστεύω ότι ο μόνος τρόπος να τους το ανταποδώσω, σε κλίμακα άξια της μεγαλοπρέπειας που ταιριάζει στους θεούς, είναι να προσκομίσω στη λατρεία τους τόσες μυριάδες πιστών, όσοι ενταχθούν στους υπηκόους μου ως Ρωμαίοι πολίτες. Παραχωρώ, λοιπόν, το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη σε όλους γενικά τους μη πολίτες που κατοικούν στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, χωρίς να εξαιρείται κανείς από το σώμα των πολιτών, εκτός των δεδειτικίων. Ο λόγος είναι ότι ο λαός δεν οφείλει μόνο να υπομένει τα πάντα, αλλά να λαμβάνει μέρος και στη χαρά της νίκης. Το διάταγμά μου αυτό θα διατρανώσει τη μεγαλοσύνη του ρωμαϊκού λαού."
Οι απόψεις των ιστορικών διίστανται σχετικά με το πώς αποφασίσθηκε το Διάταγμα και ποιοι ήταν οι λόγοι της έκδοσής του. Πολλοί ερευνητές θεωρούν ότι αποτελεί φυσική κατάληξη μίας μακραίωνης διαδικασίας σταδιακής χορήγησης πολιτικών δικαιωμάτων σε διαφόρους λαούς της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και εκδόθηκε για να συμβάλει στην απλοποίηση και αφομοίωση των διαφόρων νομικών συστημάτων που εφαρμόζονταν στην επικράτεια των Ρωμαίων. Άλλοι βλέπουν στο διάταγμα την πραγμάτωση της πολιτικής ιδεολογίας της δυναστείας των Σεβήρων, όπως εκφράζεται σαφώς από τον Καρακάλλα στον πρόλογο του Διατάγματος. Αρκετοί μελετητές, πάλι, απορρίπτουν την εξήγηση αυτή, θεωρώντας ως απλό πρόσχημα το επιχείρημα του Καρακάλλα ότι θέλησε να προσφέρει νέους πιστούς στους θεούς της Ρώμης. Οι μελετητές αυτοί ακολουθούν την άποψη ενός ιστορικού σύγχρονου του Καρακάλλα, ο οποίος επέδιδε την έκδοση του Διατάγματος στη φιλοχρηματία του αυτοκράτορα.
Η άποψη του Έλληνα ιστορικού Κασσίου Δίωνος (3ος μ.Χ. αιώνας) για τους πραγματικούς λόγους έκδοσης του Διατάγματος του Καρακάλλα. Νεοελληνική απόδοση:
"Ο Αντωνίνος (Καρακάλλας) είχε και αυτό το φοβερό χαρακτηριστικό: του άρεσε να ξοδεύει χρήματα, όχι μόνο για τους στρατιώτες, αλλά και σε άλλες δραστηριότητες, έχοντας ως μοναδικό στόχο του να γδύσει, να λεηλατήσει και να εξαθλιώσει όλη την ανθρωπότητα, κυρίως τους συγκλητικούς. Κατ' αρχήν, απαιτούσε συνεχώς χρυσά στέμματα […] Απαιτούσε, επιπλέον, δώρα από πλούσιους ιδιώτες και από κράτη. Επίσης, αποκόμιζε χρήματα από τους φόρους, τόσο από τους νέους που είχε επιβάλει, όσο και από τον φόρο της δεκάτης (10%), τον οποίον είχε επιβάλει, αντί του φόρου της εικοστής (5%), επί της χειραφέτησης δούλων και των κληρονομιών και γενικά των δωρεών, διότι είχε καταργήσει, στις περιπτώσεις αυτές, το δικαίωμα φοροαπαλλαγής που ίσχυε για τους κληρονόμους συγγενείς πρώτου βαθμού των αποθανόντων. Έτσι εξηγείται και η εκ μέρους του απόδοση του δικαιώματος του Ρωμαίου πολίτη σε όλους τους κατοίκους του κράτους του. Θεωρητικά, η πράξη αυτή έγινε για να τους τιμήσει, αλλά ο πραγματικός σκοπός του ήταν να αυξήσει τα έσοδα από τη φορολογία, καθώς οι μη πολίτες δεν υποχρεούνταν να καταβάλλουν τους παραπάνω φόρους."
Το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη δόθηκε σε όλους τους ελεύθερους κατοίκους της Αυτοκρατορίας. Εξαίρεση αποτελούσαν οι dediticii, για το καθεστώς και την προέλευση των οποίων δεν υπάρχει ομοφωνία στην έρευνα. Ορισμένοι ιστορικοί τους ταυτίζουν με μία παλαιότερη κατηγορία υπηκόων χωρίς πολιτικά δικαιώματα, οι οποίοι προέρχονταν από λαούς της Ιταλίας που είχαν παραδοθεί στη Ρώμη και στους οποίους εντάσσονταν και ορισμένοι απελευθερωμένοι δούλοι. Άλλοι μελετητές θεωρούν ότι με τον όρο dediticii δηλώνονταν βάρβαροι οι οποίοι είχαν παραδοθεί άνευ όρων στις ρωμαϊκές δυνάμεις, ενώ άλλοι πάλι τους ταυτίζουν με τους, εξαρτημένους άμεσα από το ρωμαϊκό κράτος, αυτόχθονες κατοίκους της Αιγύπτου και της Καππαδοκίας.
Παρόμοιες διαφωνίες υπάρχουν και στην ερμηνεία των αποτελεσμάτων και των επιπτώσεων του Διατάγματος του Καρακάλλα. Δύο είναι οι επικρατέστερες απόψεις. Η πρώτη υποστηρίζει ότι το Διάταγμα δεν επέφερε σημαντικές αλλαγές στη ρωμαϊκή κοινωνία, καθώς οι διαδικασίες για τον σταδιακό εκρωμαϊσμό της Αυτοκρατορίας είχαν ήδη ξεκινήσει πριν από αιώνες, με αποτέλεσμα οι διαφορές ανάμεσα στους Ρωμαίους πολίτες και τους κατοίκους που δεν είχαν το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη να είναι πλέον ελάχιστες, ενώ η αριθμητική διαφορά των μη πολιτών από τους πολίτες ήταν πλέον μικρή. Επίσης, ελάχιστες είναι οι ενδείξεις για μία ριζική αλλαγή στο δίκαιο, όπου οι προσπάθειες για ενοποίηση των νομικών παραδόσεων των διαφόρων λαών της Αυτοκρατορίας άργησαν πολύ να υλοποιηθούν. Από την άλλη, η αντίθετη θεωρία υποστηρίξει ότι οι πρακτικές και ιδεολογικές επιπτώσεις του Διατάγματος ήταν κοσμογονικές, καθώς το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της Αυτοκρατορίας απέκτησε το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη το 212 μ.Χ., με αποτέλεσμα την ευρύτατη συγχώνευση των κατά τόπους ισχυόντων κανόνων δικαίου και τη δημιουργία, στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας, του αισθήματος ότι ανήκουν σε μία κοινή πατρίδα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου