Η εν Μαραθώνιι Μάχη

"Ελλήνων προμαχούντες Αθηναίοι Μαραθώνι χρυσοφόρων Μήδων εστόρεσαν δύναμιν."

Ως ελάχιστο φόρο τιμής εις τους Αθηναίους των αρχών του 5ου π.Χ αιώνος οφείλω να αναφερθώ (όλοι το οφείλουμε άλλωστε) εις την εν Μαραθώνι μάχη.

Η μάχη του Μαραθώνος εντάσσεται εις το πλαίσιον της δευτέρου Περσικής εκστρατείας του Δαρείου, η οποία έλαβε χώρα δύο έτη μετά την πρώτη αποτυχημένη υπό την αρχηγία του Μαρδονίου το 492 π.Χ. Έτσι το 490 π.Χ ο Δαρείος έστειλε νέο στράτευμα με επικεφαλής τους Δάτι και Αρταφέρνη. Η μεταφορά του δε απαιτούσε την χρησιμοποίηση περίπου 600 πλοίων.

Πριν αναχώρησει το νέο εκστρατευτικό σώμα, ο Πέρσης βασιλεύς έστειλε στις ελληνικές πόλεις πρέσβεις να ζητήσουν "γην και ύδωρ" ως συμβολικά σημάδια υποταγής. Στη θέα των Περσών απεσταλμένων πολλές ελληνικές πόλεις προτίμησαν να υποταχθούν, εκτός των Αθηνών και της Σπάρτης όπου ειδικά στην τελευταία οι πρέσβεις υπέστησαν κακοποίησιν.

Στην πορεία τους προς την κυρίως Ελλάδα οι Πέρσες κατέλαβαν τη Νάξο και στη συνέχεια έβαλαν πλώρη για την Εύβοια. Εκεί, αφού κυρίευσαν και κατέστρεψαν την Κάρυστο, εστράφησαν προς την Ερέτρια την οποία και κατέλαβαν μετ' ολιγοημέρου αντιστάσεως. Δέον να σημειωθεί ότι για την κατάληψη της πόλεως βοήθησαν οι προδόται Φίλαρχος και Εύφορβος.

Καθ' υπόδειξιν του Ιππίου (του εκτοπισμένου Αθηναίου τυρράνου), οι Πέρσες κατευθύνθηκαν στον Μαραθώνα. Ο άλλοτε τύραννος ήλπιζε ότι εις τας Αθήνας θα είχε την υποστήριξη των οπαδών των Πεισιστρατιδών. Ομως, σύσσωμοι οι Αθηναίοι αποφάσισαν να αντισταθούν στον εισβολέα. Ανάμεσα στους εκλεγμένους στρατηγούς του έτους 490 ήταν και ο πρώην τύραννος της Θρακικής χερσονήσου, ο Μιλτιάδης. Ο ίδιος είχε πέσει στη δυσμένεια του Δαρείου μετά την καταστροφική για τους Πέρσες Σκυθική εκστρατεία. Ως γνώστης λοιπόν της περσικής πολεμικής τακτικής, αλλά και ως ικανότατος στρατηγός, ανέλαβε την αρχιστρατηγία. Προτείνει τον Μαραθώνα ως τόπο διεξαγωγής της μάχης για τρεις βασικούς λόγους:

1. Να αποτρέψει την ενίσχυση του αντίπαλου στρατεύματος από τυχόν εναπομείναντες νοσταλγούς των Πεισιστρατιδών.

2. Να αχρηστέψει το εχθρικό ιππικό, διότι η περιοχή ήτο ακατάλληλος για του ιππείς.

3. Να μεταφέρει τη μάχη εκτός των ορίων του Αθηναϊκού κράτους, με σκοπό να δώσει εις τους Αθηναίους την εντύπωση ότι είχαν περάσει στην επίθεση. Εις εκείνας τας κρισίμους στιγμάς οι Αθηναίοι ζήτησαν τη βοήθεια των Σπαρτιατών, οι οποίοι όμως προέβαλλαν θρησκευτικούς λόγους (τον εορτασμό των Καρνείων) που εμπόδιζαν την αποστολή εκστρατευτικού σώματος.

Μετά την απόκριση των Σπαρτιατών οι Αθηναίοι το πήραν απόφαση ότι η απόκρουσις των ασιατών επιδρομέων ετίθεντο αποκλειστικώς εις τας χείρας των. Προς ενίσχυσιν του Αθηναϊκού στρατεύματος προσέτρεξαν πλέον των χιλίων πολεμιστών από την πόλη των Πλαταιών. Η συνολική δύναμις των υπολογίζετο στους δέκα χιλιάδες άνδρες. Όσο για το ύψος του Περσικού στρατεύματος, αι απόψεις διίστανται. Άλλοι τους αναβιβάζουν εις τους 300.000, άλλοι τους περιορίζουν εις τους 100.000 και άλλοι τους κατεβάζουν στο ύψος των 60.000 ανδρών. Η αλήθεια πρέπει να είναι κάπου στη μέση. Το σίγουρο πάντως είναι ότι η αντιστοιχία ήταν σε αρκετά μεγάλο βάθμο εις βάρος των Αθηναίων, γιατί ακόμη και εάν δεχθούμε τον ελάχιστο αριθμό των 60.000, αι αναλογίαι δυνάμεων ήταν τουλάχιστον 1/6. Προσωπικά, τείνω να συμφωνήσω ότι το ύψος του Περσικού στρατεύματος υπολογίζοταν γύρω στους 120 με 150.000. Φυσικά όλα τα παραπάνω ουδόλως μειώνουν την αξία της Αθηναϊκής νίκης.

Ο Μιλτιάδης παρέταξε το στράτευμά του σε γραμμή μήκους 1.600 μέτρων, ακριβώς στο ίδιο μήκος με την ανάπτυξη του περσικού στρατεύματος. Γνωρίζοντας ότι οι εχθροί του φρόντιζαν πάντοτε να ενισχύουν το κέντρο των, ενώ τα άκρα τους ήταν αραιά, πύκνωσε τα άκρα της δικής του παράταξης σε βάθος 8 (οκτώ) ανδρών και προχώρησε στην αραίωση του κέντρου, την υπεράσπιση του οποίου ανέλαβαν οι Αριστείδης και Θεμιστοκλής. Με αυτόν τον τρόπο, όταν το κέντρο εδέχθη όλο το βάρος της Περσικής επίθεσης, υποχώρησε συντεταγμένα, δίχως να διασπαστεί, ενώ, παράλληλα, τα ενισχυμένα άκρα των Αθηναίων συνέκλιναν σε σχήμα λαβίδας τρέποντας τους αντιπάλους σε άτακτη φυγή. Το αποτέλεσμα ήταν πλέον των 6.000 Περσών νεκρών, τη στιγμή που οι απώλειες των Αθηναίων ήταν μόνον 192 νεκροί.

Αμέσως μετά τη νίκη ο Μιλτιάδης, αφού άφησε φρουρά στα πολεμικά λάφυρα, γύρισε εσπευσμένα με την κύρια δύναμη του στρατού του εις την πόλιν των Αθηνών. Αυτό το έπραξε διότι προέβλεψε ότι οι Πέρσες θα αποπειρώντο να καταλάβουν την πόλη αφού απέπλεαν έως το Φάληρο. Όπερ και εγένετο. Έτσι οι Πέρσες όταν βρήκαν μπροστά τους τους νικητές του Μαραθώνος ηναγκάσθησαν να αποσυρθούν.

Αργά, την ίδια ημέρα κατεύθασε το Σπαρτιατικό εκστρατευτικό σώμα το οποίο αποτελείτο από 2.000 άνδρες. Όταν πληροφορήθησαν το αποτέλεσμα, ζήτησαν να επισκεφτούν το θέατρο της μάχης όπουν συνεχάρησαν τους Αθηναίους και επέστρεψαν στη Σπάρτη.

Οι Αθηναίοι ετίμησαν τους νεκρούς της μάχης με τις δέουσες τιμές σε ομαδικό τύμβο. Εκάλεσαν, μάλιστα, τον επιγραμματοποιό Σιμωνίδη να αναλάβει την εξύμνησιν του αθηναϊκού πολεμικού κατορθώματος με το γνωστό του επίγραμμα το οποίο ετοποθετήθη εις την αρχήν του κειμένου με μεγάλα γράμματα. 

Η βαθύτερη ουσία πάντως είναι ότι με τη νίκη τους αυτή οι Αθηναίοι εξύψωσαν το ηθικό των απανταχού Ελλήνων, σώζοντας ταυτόχρονα τον ελληνικό κόσμο από μία θανάσιμη απειλή. Η νίκη αυτή αποτέλεσε, παράλληλα, το εναρκτήριον σάλπισμα για την κατοχύρωση και περαιτέρω εμπέδωση του δημοκρατικού πολιτεύματος που εθέσπισεν ο Κλεισθένης το 507 π.Χ. Επιπρόσθετα, ο Περσικός μύθος εδέχθη ένα ακόμη ισχυρό ράπισμα στο γόητρό του, μετά την αποτυχία του εις τας ερήμους της Σκυθίας. Όπως εφάνη, όμως, στα κατοπινά έτη αυτό δεν του ήτο αρκετό ώστε να συνετισθή. Αλλά τούτο είναι μία άλλη ένδοξος εποποιία του ελληνισμού η οποία επέπρωτο να ιστοριθήι.

Να σημειώσουμε ότι ο νικητής του Μαραθώνος στρατηγός Μιλτιάδης ετιμήθη από τους Αθηναίους με δύο ανδρίαντες. Δυστυχώς το 489 π.Χ, μετά την ατυχή εκστρατεία στις Κυκλάδες και τον τραυματισμό του κατά την πολιορκία της Πάρου κατηγορήθηκε από τους Αλκμαιωνίδες για άσκοπη χρήση του αθηναϊκού στόλου. Τελικά κατεδικάσθη στο υπέρογκο πρόστιμο των 50 ταλάντων το οποίο ανέλαβε να αποπληρώσει ο υιός του Κίμων μετά τον θάνατό του από γάγγραινα.