Ισοκράτους: "ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΙΚΟΣ"

Με το παρόν θα εξετάσουμε τον περίφημο εδάφιο 20 από τον λόγο του Ισοκράτους που έμεινε στην Αρχαία Ελληνική Γραμματεία με τον τίτλο "ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΙΚΟΣ". Ο ισοκρατικός Αρεοπαγιτικός στηλιτεύει την κατάντια της άλλοτε Αθηναίων Πολιτείας σε Αθηναίων Οχλοκρατία. Εγράφη με το τέλος του Συμμαχικού πολέμου (357-355 π.Χ) μεταξύ των Αθηναίων και των αιγιακών νησιών συμμάχων των μετά τον σχηματισμό της Β’ Αθηναϊκής συμμαχίας το 378 π.Χ, ο οποίος πόλεμος ήταν η ταφόπλακα στα όνειρα των Αθηναίων για την ηγεμονία των επί της Ελλάδος. Αι Αθήναι επλήρωσαν την αλαζονεία των για ακόμη μία φορά.

Η Αθηναϊκή Δημοκρατία στις ημέρες του Περικλέους έφθασε στο απόγειό της. Όσο ζούσε ο Περικλής, ο οποίος ήγε τον δήμον και ουκ ήγετο υπ' αυτού η δημοκρατία ευημερούσε. Όμως, τελευτήσαντος δε Περικλέους τα κατά την πολιτείαν πολύ χείρω εγένετο, έτσι επικράτησαν οι δημαγωγοί και εκμαυλίστηκε ο λαός. Όμως, μετά την ήττα στον Πελοποννησιακό πόλεμο τα πράγματα χειροτέρευσαν. Η κολακεία στο πλήθος των πολιτευομένων, η λήψις βεβιασμένων πολλάκις και ακρίτων αποφάσεων υπό της Εκκλησίας του δήμου, η άνθησις της συκοφαντίας, οι εκβιασμοί εις βάρος των ευπόρων πολιτών, ο κακός κατά το πλείστον χειρισμός της εξωτερικής πολιτικής (σας θυμίζουν τίποτε όλα αυτά;), ήσαν σοβαρά πλήγματα για το δημοκρατικό πολίτευμα το οποίο μετασχηματιζόταν με γοργούς ρυθμούς σε οχλοκρατία, κατά παρέκβασιν αυτού, όπως υπεστήριζε ο Αριστοτέλης. Είναι λοιπόν αυτή η κατάντια του πολιτεύματος που ώθησε τον Ισοκράτη να το κρίνει αυστηρότατα, ζητώντας παράλληλα την επιστροφή στην Αθηναίων Πολιτεία του Σόλωνος και του Κλεισθένους, και το κάνει αυτό διότι πιστεύει ακράδαντα όπως βλέπουμε στο εδάφιο 14 ότι: το πολίτευμα αποτελεί την ψυχή της πόλεως, όπως ακριβώς η φρόνησις εις το σώμα Έστι γαρ ψυχή πόλεως ουδέν έτερον ή πολιτεία, τοσαύτην έχουσα δύναμιν όσην περ εν σώματι φρόνησις.

Είναι γεγονός ότι οι Αθηναίοι, κουρασμένοι τόσο ψυχολογικώς όσο και οικονομικώς ήσαν ανίκανοι να σταματήσουν την προϊούσα παρακμή. Γράφει χαρακτηριστικά με κραυγή αγωνίας ο Ισοκράτης στο εδάφιο 54 ότι: πλήθος πολιτών περίμενε κάθε ημέρα με αγωνία αν θα ευνοηθή κατά την κλήρωση για να λάβη θέση δικαστού εις την Ηλιαία, έτσι ώστε να πάρη τον μισθό (τρεις οβολούς, ήτοι μισή αττική δραχμή) και να εξοικονομήση τα στοιχειώδη έξοδα της ημέρας: Επεί νυν γε τις ουκ αν επί επί τοις γιγνομένοις των ευ φρονούντων αλγήσειεν, όταν ίδηι πολλούς των πολιτών αυτούς μεν περί των αναγκαίων, ειθ' έξουσιν είτε μη, προ των δικαστηρίων κληρουμένους. (για σκεφτείτε εάν παρατηρείται κάτι αντίστοιχο την εποχή μας). Επικρίνει επίσης την κατάντια της νεολαίας με το να συχνάζουν στα διάφορα καταγώγια και καταδικάζει τους πολιτικούς και οικονομικούς εκβιασμούς από τους επαγγελματίες του είδους συκοφάντες οι οποίοι εστρέφοντο κατά των ευπόρων Αθηναίων. Αλλά, η συμπύκνωσις της ισοκρατείου αποστροφής προς αυτό το διεφθαρμένο πολιτειακό καθεστώς που κάποτε ωνομάσθη Δημοκρατία Ης ημείς διεφθαρμένης (εδάφιο 15) λαμβάνει σάρκα και οστά στο περιβόητο πλέον εδάφιο 20:

Οι γαρ κατ' εκείνον τον χρόνον την πόλιν διοικούντες κατεστήσαντο πολιτείαν ουκ ονόματι μεν τωι κοινοτάτωι και πραοτάτωι προσαγορευομένην, επί δε των πράξεων ου τοιαύτην τοις εντυγχάνουσι φαινομένην, ουδ' ή τούτον τον τρόπον επαίδευε τους πολίτας ώσθ' ηγείσθαι την μεν ακολασίαν δημοκρατίαν, την δε παρανομίαν ελευθερίαν, την δε παρρησίαν ισονομίαν, την δ' εξουσίαν του ταύτα ποιείν ευδαιμονίαν, αλλά μισούσα και κολάζουσα τους τοιούτους βελτίους και σωφρονεστέρους άπαντας τους πολίτας εποίησεν.

Ακριβής νεοελληνική απόδοσις:

Εκείνοι δηλαδή που τότε είχαν την ευθύνη της διοικήσεως της πόλεως, δεν εγκατέστησαν πολίτευμα που να έχη μεν όνομα λαϊκώτατον και ωραιότατον, εις την εφαρμογή του όμως να αποδεικνύεται εις τους πολίτας, ότι δεν είναι τοιούτο` ούτε εγκατέστησαν πολίτευμα που να εκπαιδεύη τους πολίτας έτσι ώστε να θεωρούν την ακολασίαν δημοκρατίαν, την παρανομίαν ελευθερίαν, την αυθάδειαν ισονομίαν και την εξουσίαν του να κάμνη κανείς αυτά ευδαιμονίαν` αλλά πολίτευμα το οποίον, με το να αποτροπιάζεται και να τιμωρή αυτούς τους ανθρώπους, όλους τους πολίτας εβελτίωνε και τους έκαμνε φρονιμωτέρους.

Ομιλούμε επομένως για αυτοκαταστροφή της δημοκρατίας λόγωι καταχρήσεως των όπλων της. Όμως, τι άλλο από αυτοκαταστροφή δεν είναι αυτή η σήψη και η παρακμή του 4ου π.Χ που παρατηρείται στην πόλη των Αθηνών; Η κατάχρησις του δικαιώματος της ελευθερίας, η ακολασία, η παρανομία και η αυθάδεια οδηγούν στην οχλοκρατία και την αναρχία. Αντιπαραβάλλετε τώρα τα παραπάνω με την τωρινή κατάσταση στην οποία ζούμε.

ΚΡΑΤΙΣΤΗΝ ΕΙΝΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΝ ΟΠΟΥ ΤΟΙΣ ΠΟΝΗΡΟΙΣ ΟΥΚ ΕΞΕΣΤΙΝ ΑΡΧΕΙΝ ΚΑΙ ΤΟΙΣ ΑΓΑΘΟΙΣ ΟΥΚ ΕΞΕΣΤΙ ΜΗ ΑΡΧΕΙΝ

(Πιττακός)

ΠΑΡΑΠΛΗΣΙΩΣ ΟΥΔΕ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΝ, ΕΝ Ή ΠΑΝ ΠΛΗΘΟΣ ΚΥΡΙΟΝ ΕΣΤΙ ΠΟΙΕΙΝ, Ο,ΤΙ ΠΟΤ' ΑΝ ΑΥΤΩΙ ΒΟΥΛΗΘΗΙ ΚΑΙ ΠΡΟΘΗΤΑΙ` ΠΑΡΑ Δ' ΩΙ ΠΑΤΡΙΟΝ ΕΣΤΙ ΚΑΙ ΣΥΝΗΘΕΣ ΘΕΟΥΣ ΣΕΒΕΣΘΑΙ, ΓΟΝΕΙΣ ΘΕΡΑΠΕΥΕΙΝ, ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΥΣ ΑΙΔΕΙΣΘΑΙ, ΝΟΜΟΙΣ ΠΕΙΘΕΣΘΑΙ, ΠΑΡΑ ΤΙΣ ΤΟΙΟΥΤΟΙΣ ΣΥΣΤΗΜΑΣΙΝ ΟΤΑΝ ΤΟ ΤΟΙΣ ΠΛΕΙΟΣΙ ΔΟΞΑΝ ΝΙΚΑΙ, ΤΟΥΤΟ ΚΑΛΕΙΝ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΝ.

(Πολύβιος)