Στις 23 Φεβρουάριου του 532 μ.Χ τίθενται τα θεμέλια της Αγίας Σοφίας από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό (527-565). Σε διάστημα πέντε μόλις ετών ανοικοδομήθηκε ο ναός καύχημα του Β’ Ελληνικού Πολιτισμού. Τα μάρμαρα του ναού μεταφέρθηκαν από διάφορα μέρη της γης. Ο Ιουστινιανός ανέθεσε τα σχέδια και την ανοικοδόμηση του επιβλητικού κτίσματος σε δύο Έλληνες Μικρασιάτες: τον Ανθέμιο από τις Τράλλεις και τον Ισίδωρο από τη Μίλητο. Ο Ανθέμιος ανήκε σε επιφανή οικογένεια μορφωμένων, όπου το περιβάλλον επέδρασε καταλυτικά τόσο στην μόρφωσή του όσο και στην όλη εν γένει παιδεία του.
Ο αυτοκράτωρ έδωσε στους δύο αρχιτέκτονες όλα τα μέσα και επιστατούσε ο ίδιος για την ταχύτερη περάτωση του έργου. Το ρυθμό της Αγίας Σοφίας χαρακτηρίζει αρμονία και ελαφρότητα, διαχέεται με άφθονο φως από τα πολλά παράθυρα (σε αντίθεση με τον γοτθικό ρυθμό της Notre Dame των Παρισίων). Επιπλέον, με τον κεντρικό θόλο ( ο οποίος κατέρρευσε το 562 εξαιτίας ενός ισχυρού σεισμού και στερεώθει εκ νέου), δεχόμενον τις προς τον παντοκράτορα δεήσεις, αποτελεί ιδιάζοντα τύπο ναού. Μοναδικός ήταν επίσης ο πλουσιώτατος διάκοσμος, όχι μόνον των ποικολοχρόων και σπανίων μαρμάρων, αλλά και των επί κυανού εδάφους χρυσών μωσαϊκών, των χρυσών και αργυρών σκευών με την άφθονη επιχρύσωση. Σε αντίθεση με την αρχαία ελληνική λιτότητα, ο χριστιανικός Ελληνισμός, υπό την επίδραση της Ανατολής, εισάγει στην Αγία Σοφία τον πλούσιο διάκοσμο ως καλλιτεχνικό στοιχείο.
Το τολμηρό καλλιτέχνημα των Ανθεμίου και Ισιδώρου ικανοποίησε στο έπακρο τις προσδοκίες του Ιουστινιανού, ο οποίος αφιέρωσε κτηματική περιουσία στην Αγία Σοφία για την καλλίτερη συντήρησή της. Ο ναός της Αγίας Σοφίας υμνήθηκε, είδε τις μεγάλες ημέρες της Βυζαντινής δόξης, αλλά και τις στιγμές της μεγάλης δυστυχίας. Οι ξένοι που επεσκέπτοντο κατά το Μεσαίωνα το ναό εθαμβώνοντο προ της λάμψεως και του μεγαλείου της και πολλοί εθνικοί προσήρχοντο στον χριστιανισμό αντικρύζοντες την επιβλητική θέα του.
Τέλος, ο ναός της Αγίας Σοφίας έτυχε μιμήσεως όχι μόνον από άλλους χριστιανικούς ανά την οικουμένη, αλλά και σε μερικά σημεία όπως ο θόλος, από τους Μουσουλμάνους.
Όταν θεμελιώνανε, οι Άγγελοι την Πόλιν
ΑπάντησηΔιαγραφήΑπ τ΄ Άγιον Όρος το νερό, κι από την Χιό το χώμα
Και απ την Ανδριανούπολιν, βάζουν τα κεραμίδια
Κι απε, την αποχτίσανε, οι Άγγελοι την Πόλιν
Στέκουν και συντηρούντηνε και την αποθαυμάζουν
και πώς να τηνε βγάλουνε και πώς να τηνε λένε
Πόλιν Κωνσταντινούπολιν, του Κωνσταντίνου Πόλιν.
Δημώδες πιθανά του 5 - 6ου αιώνα
(το συγκεκριμένο ποίημα μου το έδωσε η Δόμνα Σαμίου)