Το άγνωστο βυζαντινό λουτρό της Θεσσαλονίκης

Στη συνοικία Κουλέ Καφέ της Ανω Πόλης, ανάμεσα σε πολυώροφες πολυκατοικίες του '60 και του '70, μία στέγη από λαμαρίνες στηριγμένη σε υποστυλώματα προστατεύει προσωρινά το Βυζαντινό Λουτρό της Θεσσαλονίκης, το μοναδικό σωζόμενο λουτρό της μεσοβυζαντινής περιόδου σε ολόκληρη την Ελλάδα. Ενα μεγάλο πρόγραμμα εργασιών που έχει θέσει σε εφαρμογή η 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων έχει σκοπό να αποκαταστήσει τις φθορές που επέφεραν στο σημαντικό αυτό μνημείο -άγνωστο στους περισσότερους Θεσσαλονικείς- η πολυκαιρία, ανθρώπινες επεμβάσεις και φυσικά φαινόμενα.

Το έργο «Αποκατάσταση - στερέωση του Βυζαντινού Λουτρού στη Θεσσαλονίκη» του Επιχειρησιακού Προγράμματος Μακεδονίας - Θράκης 2007 - 2013 έχει προϋπολογισμό 400.000 ευρώ. Η υλοποίησή του άρχισε πριν από μερικούς μήνες και προγραμματίζεται να ολοκληρωθεί στα τέλη του 2013. «Η αποκατάστασή του λουτρού έχει σκοπό να το κάνει επισκέψιμο και να εντάξει το μνημείο στις αρχαιολογικές διαδρομές του ιστορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης», αναφέρει στον «ΑτΚ» η προϊσταμένη της 9ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, δρ Δέσποινα Μακροπούλου. «Θα αποκαταστήσουμε τις φθορές του λουτρού, δηλαδή ρωγμές, φθορές σε δάπεδα και στέγη, θα γίνουν αρμολογήματα, ενέματα, ανακτήσεις λιθοδομών και πλίνθινων στοιχείων, καθαρισμοί τοίχων και υποκαύστων, θα τοποθετηθούν ξανά ελκυστήρες», προσθέτει.

Λειτούργησε για επτά αιώνες

«Βυζαντινό μα και ακέραιο συνάμα», όπως εξηγεί η κ. Μακροπούλου και για το λόγο αυτό ιδιαίτερα σημαντικό, το Βυζαντινό Λουτρό χρονολογείται γύρω στο 1300 και λειτούργησε για περίπου επτά αιώνες. Η θέση του είναι σημαντική καθώς βρίσκεται στην είσοδο του παραδοσιακού οικισμού της Ανω Πόλης της Θεσσαλονίκης, κοντά σε αρκετά άλλα βυζαντινά μνημεία. Καταλαμβάνει το κέντρο ενός μικρού οικονομικού τετραγώνου ανάμεσα στις οδούς Θεοτοκοπούλου, Κρίσπου, Χρυσοστόμου και Φιλοκτήτου της Ανω Πόλης. Διαθέτει προθάλαμο, χλιαρό και θερμό χώρο, και διατηρεί τη δεξαμενή του και τα υπόκαυστα. Υπογείως κυκλοφορούσε ζεστός αέρας για επιδαπέδια θέρμανση, ενώ με επιτοίχιους αεραγωγούς ο ζεστός αυτός αέρας ρύθμιζε τη θερμοκρασία του κάθε χώρου. Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, ήταν λουτρό της γειτονιάς και λειτουργούσε εκ περιτροπής ως ανδρικό και γυναικείο.

Συνέχισε να λειτουργεί και επί Τουρκοκρατίας, περίοδο κατά την οποία ήταν γνωστό ως «το Λουτρό του Κουλέ Καφέ». Τότε έγιναν και κάποιες προσθήκες και αλλαγές σ' αυτό. «Τα βυζαντινά λουτρά αποτελούν συνέχεια των ρωμαϊκών και είχαν λουτήρες. Τα οθωμανικά δεν έχουν λουτήρες, καθώς το Κοράνι υποχρεώνει τη χρήση ρέοντος νερού», εξηγεί η προϊσταμένη της 9ης ΕΒΑ.

Το 2002 στο πλαίσιο του έργου «Διαμόρφωση του αρχαιολογικού χώρου στο Βυζαντινό Λουτρό», που είχε ενταχθεί στο Γ' ΚΠΣ, η 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων έκανε μία σειρά εργασιών στον περιβάλλοντα χώρο του Βυζαντινού Λουτρού (καθαρισμούς, αποψιλώσεις, περίφραξη, εγκατάσταση δικτύων ύδρευσης, αποχέτευσης και ηλεκτρισμού, πλακόστρωση δαπέδου, αντιμετώπιση υγρασίας, φράξιμο των ανοιγμάτων και τοποθέτηση καθιστικού και πέργκολας).

Το Βυζαντινό Λουτρό της Ανω Πόλης της Θεσσαλονίκης σταμάτησε να λειτουργεί τη δεκαετία του '40, ύστερα από επτά αιώνες συνεχούς χρήσης.

Το μνημείο εγκαταλείφθηκε για πολλά χρόνια. Καθώς μάλιστα δε λήφθηκαν εγκαίρως μέτρα προστασίας του περιβάλλοντος χώρου του, κατέληξε σύντομα να ασφυκτιά ανάμεσα στα πολυώροφα κτίρια που χτίστηκαν την εποχή της ραγδαίας ανοικοδόμησης. Το 1952 κηρύχθηκε διατηρητέο μνημείο από το υπουργείο Πολιτισμού.

Κατά τη δεκαετία του '70 έγιναν από την Αρχαιολογική Υπηρεσία ορισμένες διερευνητικές εργασίες και καθαρισμοί, οπότε, μεταξύ άλλων, αποκαλύφθηκε μία από τις πλευρές του που λόγω υψομετρικής διαφοράς ήταν στο μεγαλύτερο μέρος της επιχωμένη. Μετά το σεισμό του 1978 έγιναν προσωρινές υποστυλώσεις κυρίως ημικυλινδρικών καμάρων και τρούλων διότι παρουσίαζαν σοβαρές ρηγματώσεις.

 ΧΡΥΣΑ ΝΑΝΟΥ-ΑΓΓΕΛΙΑΦΟΡΟΣ


http://visaltis.blogspot.com