Το ηρωϊκό Αρκάδι 9 Νοεμβρίου 1866

"Το ηρωικό μοναστήρι αγωνίστηκε σαν Φρούριο και τελείωσε σαν ηφaίστειο" (Β. Ουγκό)

Χαρακτησίστηκε από πολλούς ιστορικούς ως το "δεύτερο 1821". Ηρωισμός, κρητική λεβεντιά και αυτοθυσία, αξιοπρέπεια και αγωνιστικό μένος ήταν οι αρετές που διέθεταν οι Κρήτες επαναστάτες, οι οποίοι είχαν ήδη ξεκινήσει να συγκεντρώνονται στο Αρκάδι από τις 3 Μαρτίου του 1866 προκειμένου να φθάσουν το Νοέμβριο να αριθμούν τους 259 πολεμιστές και 705 γυναικόπαιδα. Στις 24 Σεπτεμβρίου είχε καταφθάσει ο συνταγματάρχης του Ε.Σ. Π. Κορωναίος με λίγους εθελοντές και ανηγορεύθη αρχηγός. Ο Κορωναίος εθεώρησε την περιοχή ως μη κατάλληλη για άμυνα, όμως ο Ηγούμενος της Μονής Γαβριήλ δεν σκέφτονταν να την εγκαταλείψει, και μάλιστα προχώρησε σε αμυντικές ετοιμασίες, τοποθέτησε ως φρούραρχο τον ανθυπολοχαγό Ι. Δημακόπουλο και πήγε ο ίδιος στις επαρχίες προς στρατολόγηση πολεμιστών. Οι μεγάλες Δυνάμεις, εκτός από την Ρωσία που κινήθηκε δραστήρια, αδιαφόρησαν για την Επανάσταση στην μεγαλόνησο, και η ελληνική κυβέρνηση κράτησε στάση ουδετερότητας, αφήνοντας έτσι αβοήθητους τους Κρήτες στον Αγώνα τους κατά του δυνάστη Τούρκου.

Ο τουρκικός στρατός, αποτελούμενος εκ 6.000 πεζών, 200 ιππέων, 1.200 Αλβανών και υποστηριζόμενος εκ τρίαντα πυροβόλων, υπό την αρχηγίαν του Μουσταφά Ναϊλή Πασά εξεστράτευσε κατά της Ιεράς Μονής Αρκαδίου, ενώ ζήτησε από τον ηγούμενο Γαβριήλ να παραδοθεί. Η απάντηση ήταν για μια ακόμα φορά όπως αρμόζει στον απαράμιλλο ηρωισμό των Ελλήνων αρνητική.

Η επίθεση ξεκίνησε στις 8 Νοεμβρίου. Στις μάχες έδειξαν ιδιαίτερο ζήλο και ηρωισμό οι: Δημακόπουλος, Σπύρος Ολύμπιος, Κούβος, Δενιανάκης, Γαληνάκης. Την επομένη όμως ημέρα η εξωτερική γραμμή άμυνας διαλύεται, σκοτώνεται ο Ηγούμενος Γαβριήλ και οι Τούρκοι εφορμούν στον περίβολο της Μονής. Ταλαιπωρημένοι και κουρασμένοι οι επαναστάτες και έχοντες βέβαιη την αιχμαλωσία, ο Κωνσταντίνος Γιαμπουδάκης από το χωριό Άδελε του Ρεθύμνου κλείνεται μαζί με άλλους πολεμιστές και γυναικόπαιδα στην πυριτιδαποθήκη. Η πυροδότηση των βαρελιών με το μπαρούτι προκάλεσε την καταστροφή της Μονής και τον βίαιο θάνατο πολλών Ελλήνων αλλά και Τούρκων εισβολέων. Ο κρότος της ανατίναξης λέγεται ότι ακούστηκε μέχρι το Ηράκλειο. Μετά την ανατίναξη της πυριτιδαποθήκης ο Ι. Δημακόπουλος συνέχισε να πολεμάει κατά των Τουρκαλβανών στον περίβολο της Μονής. Ο ίδιος την 9η Νοεμβρίου αποφάσισε να παραδοθεί στον τακτικό τουρκικό στρατό όταν έλαβε εγγυήσεις για την ζωή των τελευταίων υπερασπιστών που μάχονταν μέσα από τα ερείπια. Ωστόσο, την επομένη εκτελέστηκε με αποκεφαλισμό τόσο αυτός όσο και οι περισσότεροι αιχμάλωτοι.

Η Unesco έχει χαρακτηρίσει το Αρκάδι Ευρωπαϊκό Μνημείο Ελευθερίας.

Πότε ακριβώς ιδρύθηκε το μοναστήρι δεν είναι εξακριβωμένο. Λέγεται πως σύμφωνα με την παράδοση θεμελιώθηκε από τον Ηράκλειτο και ανοικοδομήθηκε από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Αρκάδιο τον 5ο αιώνα από τον οποίο και πήρε και το όνομά του. Κατά την άποψη του καθηγητή Μ.Ι. Μανούσακα (Κρητική Έστία, 278 εξ.) ιδρύθηκε από κάποιο μοναχό Αρκάδιο γι’ αυτό και ονομάστηκε μονή Αρκαδίου όπως έγινε και με άλλες μονές της Κρήτης όπως π.χ. οι μονές Αρετίου, Αρσανίου Βροντησίου, κ.α. Ερείπια πάντως της πρώτης μονής διατηρούνται σήμερα στο βορειοδυτικό τμήμα του περιβόλου της. Ο καθηγητής Κ.Δ. Καλοκύρης βρήκε το 1951 στα Κλάουστρα επιγραφή του 14ου αιώνα, η οποία πιστοποιεί ότι ο αρχικός ναός που ήταν αφιερωμένος στον Άγιο Κωνσταντίνο, κτίστηκε την ίδια εποχή. Η επιγραφή αυτή αποτελεί το αρχαιότερο γραπτό τεκμήριο της μονής πριν το 1587 και είναι χαραγμένη πανω σε μία εντοιχισμένη πλάκα που βρίσκεται σήμερα στο μουσείο της μονής και η οποία φέρει επίσης ανάγλυφο σταυρό.

Αυτό που λέγεται απο κάποιους περιηγητές ότι η ονομασία της μονής προέρχεται από την αρχαία πόλη Αρκαδία στην Κρήτη θεωρείται λάθος ("Το Αρκάδι δια των αιώνων" Τ. Βενέρης.) γιατί η πόλη αυτή βρισκόταν πολύ μακριά από την περιοχή που βρίσκεται η μονή Αρκαδίου. Στο τέλος του 16ου αιώνα (1587) πραγματοποιήθηκε ανακαίνιση της μονής και κτίστηκε στην ίδια θέση που βρίσκεται σήμερα ο μεγαλόπρεπος δίκλιτος ναός επί ηγουμένου Κλήμη Χορτάτζη όπως βεβαιώνει επιγραφή στη βάση του καμπαναριού.Ο νέος αυτός ναός αφιερώθηκε και στη Μεταμόρφωση του Χριστού γι' αυτό μετά αναφέρεται σαν μονή του Σωτήρα Χριστού. Κτήτορες της μονής φέρονται οι δυο αδελφοί Κλήμης και Βησαρίωνας. Απο σωζόμενες επιγραφές φαίνεται πως η πρόσοψη της μονής έγινε το 1586, οι στάβλοι το 1610 και η τράπεζα το1670. Γνωστοί ηγούμενοι της μονής είναι οι: Κλήμης, Νικηφόρος, Μητροφάνης Συμεών, ο Χαλκιόπουλος και Γεράσιμος από τους οποίους οι δύο τελευταίοι κατόρθωσαν να διασώσουν τη μονή και να λάβου από τον Τούρκο στρατάρχη Χουσεϊν διάφορα προνόμια Μεταξύ των προνομίων ήταν και η καμπάνα. Οι μοναχοί της μονής είχαν το δικαίωμα να τη κτυπούν αντί του σήμαντρου. Γι' αυτό η μονή ονομαζόταν "Τσανλή Μοναστιρ". Άλλοι ηγούμενοι όπως ο Νεόφυτος Δροσάς κ.α. βοήθησαν αποτελεσματικά στην πρόοδο της μονής. Πολλά τούρκικα και ελληνικά έγγραφα αναφέρονται στη ζωή και στις περιπέτειες του μοναστηριού που ήταν σε θέση να διατρέφει ή να αποκρύπτει καταζητούμενους, να παρέχει στοιχειώδη παιδεία, να ενισχύει ηθικά την περιοχή και να ηγείται των εθνικών υποθέσεων.

Στα 1866 απάνω ακούσετε ήντα έκαμε η Κρήτη 

Στο σουλτάνο, το πόλεμο αρχίσανε στα τρία βηλαέτια

στο Ρέθεμνος και στα Χανιά και η στο Κάστρο μέσα. 

Την Τρίτη το ξημέρωμα στις 8 Νοέμπρη μέσα ενεμαζώκτηκε 

η Τουρκιά στα Αρκάδι γύρου γύρου, κι ήρθε ο Μουσταφά 

Πασάς με 20 χιλιάδες κι από μακριά φωνάζουνε προδώσετε ραγιάδες. 

Κι οι Κρητικοί τος είπανε καλώς ήρθατ’ Αγάδες σήμερα 

θ’ ανταλάξουμε αντρίστικα τσι μπάλες, 259 Κρήτες επολεμούσανε

γυναίκες, γέροι και παιδιά φουσέκια εκουβαλούσαν. 

Μηνά στο Ρέθυμνο ο Πασάς και φέρνουν τη μπουρμπάδα 

εμάδιενε τα γένια του πως δε θα κάμει πράμα,

Και του Γουμένου εμήνησε να πα να προσκυνήσει το μοναστήρι 

Άκαυτο αν θέλει να τ’ αφήσει. 

Γιουρούσι κάνει η Τουρκιά απάνω στα τειχιά του με τα θεόρατα……….

Θρονιά ν’ ανοίξουν τα κελιά του. Τότε φωνάζει ο Γιαμπουδής Ηγούμενε εβλόγα 

κι είπε ο θεός εβλογητός και άναψεν η φλόγα. 

Και σέρνει τη μπιστόλα του από το σερακλίκι σαν αστραπή 

την άδειασε στην μπαρουταποθήκη. Τρόχαλος έγινε 

η μονή κι εσείστει ο Ψηλορείτης, κι οι Τούρκοι ακόμη τρέμουνε οντε

γρηκούνε ΚΡΗΤΗ.

(Δημοτικό Τραγούδι)

TEYTAMOS