Caspar David Friedrich

Στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Τέχνης στην Νέα Υόρκη βρίσκεται ο πίνακας του Γερμανού Ζωγράφου Caspar David Friedrich που εικονίζεται άνωθεν. Επηρεασμένος από το πνεύμα της "Θύελλας και Ορμής" (Strum und Drag)1 που καθόρισε το γερμανικό ρομαντικό κίνημα ο Κασπάρ Νταβίντ Φρίντριχ εξελίχθηκε στον πιο σημαντικό γερμανό ζωγράφο κατά το πρώτο μισό του 19ου αιώνα. Γεννήθηκε στο Greifswald της βόρειας Γερμανίας το 1774. Σπούδασε στην Ακαδημία της Κοπεγχάγης έως το 1798. Στην συνέχεια εγκαταστάθηκε στη Δρέσδη. Ταξιδεύει συχνά σε άλλα μέρη της Γερμανίας. Πρόκειται για έναν από τους μεγαλύτερους εκφραστές στην ευρωπαϊκή τέχνη του συμβολικού τοπίου. Το πρωταρχικό του μέλημα ήταν ο στοχασμός της φύσης και η συχνά συμβολική, αντι-κλασική δουλειά του επιδιώκει να μεταδώσει τις πνευματικές εμπειρίες της ζωής.

Γενικά ο Φρίντριχ ήταν ένας μελαγχολικός άνθρωπος, με έντονο το θρησκευτικό στοιχείο στον χαρακτήρα του. Σε πολλούς πίνακές του υπάρχουν στοιχεία που παραπέμπουν στον θάνατο. Ένα άλλο χαρακτηριστικό των πινάκων του Φρίντριχ είναι ότι σε όσους απεικονίζονται άνθρωποι, έχουν σχεδόν πάντα γυρισμένα τα νώτα τους σε αυτόν που βλέπει τον πίνακα. Και αυτό είναι άλλη μία απόδειξη ότι η μελαγχολία του ζωγράφου πέρασε και στα έργα του. Όσο για το θρησκευτικό στοιχείο του χαρακτήρα του αυτό βρήκε έκφραση σε πολλούς πίνακές του που απεικονίζουν ναούς, αν και τις περισσότερες φορές οι ναοί απεικονίζονταν μισογκρεμισμένοι.

Ο πίνακας του Γερμανού καλλιτέχνη που θα εξετάσουμε ονομάζεται "Ζευγάρι που παρακολουθεί την Σελήνη". Θα παρατηρήσουμε ότι αδυνατούμε να παρατηρήσουμε τα πρόσωπα τόσο του άνδρα όσο και της γυναίκας, καθόσον αμφότεροι είναι ζωγραφισμένοι με τις πλάτες τους γυρισμένες. Το ζευγάρι βρίσκεται στο αριστερό μέρος του πίνακα θαυμάζοντας την πανσέληνο, η οποία βρίσκεται ακριβώς στο κέντρο του. Η φύση σε αυτό το έργο παρουσιάζεται πολύ ζωντανή και ιδιαίτερα πειστική. Τα χρώματα είναι φυσικά, ενώ ο φωτισμός από το ολόγιομο φεγγάρι είναι ιδιαίτερα έντονος. Το δέντρο (πιθανότατα βελανιδιά) κατέχει κεντρική θέση δημιουργώντας έναν δυναμικό διαγώνιο άξονα που διασχίζει από την πάνω δεξιά άκρη του πίνακα έως λίγο πιο κάτω από το κέντρο, ο οποίος όμως συνεχίζεται νοητά, λαμβάνοντας υπ’ όψιν την κλίση του εδάφους. Με μια προσεκτικότερη ματιά βλέπουμε ότι είναι σχεδόν ξεριζωμένο, με ένα μέρος των ριζών του να εξέχουν αρκετά εκατοστά από το έδαφος, σημάδι πως κάποιος κεραυνός το έπληξε με ιδιαίτερη σφοδρότητα. Ασφαλώς και δεν τοποθετείται τυχαία αυτή η εικόνα. Πρόκειται για μια μελοδραματική σιλουέτα, με την οποία αποτυπώνεται η πλήρωση μεγάλου μέρους της επιφάνειας του έργου. Το πιθανότερο είναι ότι ο καλλιτέχνης με τον συμβολισμό του ξεριζωμού θέλει να μας μιλήσει για τον υπαρξιακό κίνδυνο που ελλοχεύει ανά πάσα στιγμή. Έτσι, εμφανίζεται για άλλη μία φορά η γνωστή αντίθεση του Φρίντριχ -χαρακτηριστικό γνώρισμα των έργων του-, η οποία συμπληρώνεται με την παρουσίαση του οβελίσκου στο κάτω δεξιό μέρος του πίνακα. Ο οβελίσκος, από την φύση του ανθεκτικός, συμβολίζει την άρνηση του θανάτου και τον θρίαμβο της θέλησης για ζωή. Εδώ αποτυπώνεται πλήρως η κληρονομιά των Βορείων Χωρών με τους ήρωες τους που ζουν πολλά χρόνια, όσα και ο χοντρός κορμός της απεικονιζομένης βελανιδιάς.

1. Γύρω στα 1770 εμφανίζεται στην γερμανική λογοτεχνία το «Strum und Drag», η λεγόμενη «Θύελλα και Ορμή» στα ελληνικά, ως αποτέλεσμα της συνάντησης του Χέρντερ με τον Γκαίτε. Η βασική επιδίωξη του στοχεύει τόσο στην αποτίναξη του γαλλικού κλασικισμού, όσο και την πολιτική ελευθερία. Σε αυτά τα πλαίσια η γερμανική γλώσσα επαναξιολογείται και αναζωπυρώνεται το ενδιαφέρον για την δημοτική ποίηση. Η ιδέα της μεγαλοφυΐας ως δημιουργικού πνεύματος, προερχομένου από τον Θεό, επιτρέπει την υπέρβαση όλων των κοινωνικών περιορισμών. Ο Γερμανικός ρομαντισμός αναπτύχθηκε σαν καθαρή αντίδραση προς τον Διαφωτισμό και το πρωτείο του ορθού Λόγου που διακήρυσσε. Αντί αυτού οι Ρομαντικοί έβαζαν πιο πάνω από τη λογική τα συναισθήματα, τη φαντασία, τη διαίσθηση, τα πάθη, τα ορμέμφυτα, τον σκοτεινό εσωτερικό κόσμο, καθώς και την παράδοση ενάντια στην πρόοδο.