Ακρωτήρι Σαντορίνης: Η Τοιχογραφία της Νηοπομπής στην Δυτική Οικία

Κατά την Ύστερη Χαλκοκρατία (1600-1100 π.Χ) η Μινωϊκή Κρήτη είναι σε μεγάλη ακμή. Αποτελεί κέντρο του μεσογειακού εμπορίου αλλά και πολιτιστικής επιρροής. Είναι η εποχή της Pax Minoica. Τα εμπορικά της πλοία διασχίζουν όλη την Μεσόγειο εισάγοντας προϊόντα από κάθε σημείο της αλλά και εξάγοντας αντίστοιχα κρητικά. Η Κνωσός, το πλέον επιβλητικό ανάκτορο, διαθέτει έναν ισχυρό πολεμικό στόλο, ικανό να προστατεύσει, αφενός μεν το εμπόριο, αφετέρου δε τις παράκτιες πόλεις της Μεγαλονήσου. Όμως, η μινωϊκή θαλασσοκρατορία μετέφερε όχι μόνον εμπορεύματα αλλά και την μινωϊκή τέχνη. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να επηρεαστεί, στον μέγιστο βαθμό, η αντίστοιχη Κυκλαδική.

Το πλέον εμφατικό παράδειγμα της μινωϊκής επιρροής κατά την Υστεροκυκλαδική εποχή Ι είναι ο οικισμός στο Ακρωτήρι της Θήρας, ο οποίος ήρθε στο φως μετά από τις συστηματικές ανασκαφές που ξεκίνησε το 1967 ο καθηγητής Σπυρίδων Μαρινάτος. Το Ακρωτήρι πρέπει να ήταν σημαντικό λιμάνι και εμπορικό κέντρο εκείνη την περίοδο. Υπολογίζεται ότι εκτείνεται περί τα 200 στρέμματα. Οι ανασκαφές, όμως, έχουν προχωρήσει στην αποκάλυψη μικρού μέρους του οικισμού, γύρω στα 16 στρέμματα. Αντικείμενο μελέτης μας θα είναι η «Τοιχογραφία της Νηοπομπής» (Εικόνα 2) από την «Δυτική Οικία» (Εικόνα 1) η οποία σώζεται σε αρκετά καλή κατάσταση. Η Δυτική Οικία είναι ένα τριώροφο κτίσμα που είναι γεμάτο τοιχογραφίες.

Αν η Πρωτοκυκλαδική εποχή χαρακτηρίζεται από την γλυπτική των μαρμάρινων σχηματικών ειδωλίων η Υστεροκυκλαδική ξεχωρίζει για τις τοιχογραφίες της. Εδώ η επιρροή του Μινωϊκού πολιτισμού είναι εμφανής, αν και διακρίνονται αυτόνομα και πρωτότυπα στοιχεία της κυκλαδικής τέχνης. Στην τοιχογραφία όπου απεικονίζεται η νηοπομπή και ειδικά στην λεπτομέρεια της αναχωρήσεως των πλοίων (Εικόνα 3) βλέπουμε, στην ουσία, μία ζωγραφική αποτύπωση της ζωής των κατοίκων του Ακρωτηρίου. Ο τοιχογράφος, στην πραγματικότητα, δημιουργεί ένα αφηγηματικό φωτογραφικό αποτύπωμα το οποίο διανθίζει με πλήρη λεπτομέρεια αλλά και ενάργεια. Αυτό διακρίνεται λόγω της χρησιμοποίησης των αλλεπάλληλων χρωματικών στρωματικών εναλλαγών (γαλάζιο, κόκκινο, κροκί, κίτρινο, αποχρώσεις γαλάζιου και κίτρινου) και της λεπτομερούς καταγραφής του λιμανιού και του οικισμού. Παράλληλα, δίδονται πληροφορίες για την ενδυμασία, την αρχιτεκτονική, την ναυπηγική, την κάτοψη του οικισμού, καθώς και για την χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής. Όλα τα παραπάνω συνετέλεσαν ώστε η συγκεκριμένη τοιχογραφία να αποκληθεί ως ο πρώτος ευρωπαϊκός Άτλας.

Αν τα εξετάσουμε πιο αναλυτικά θα δούμε ότι από ενδυματολογικής απόψεως οι καθισμένοι ερέτες και ο όρθιος αρχικωπηλάτης στην πλώρη είναι γυμνοί, φέροντες μόνον ένα ένδυμα στην μέση, όπως οι Μινωίτες (Εικόνα 5). Οι κάτοικοι στον οικισμό είναι ενδεδυμένοι με πολύχρωμα υφάσματα. Τα κτηριακά, τώρα, συγκροτήματα εικονίζονται πλιθόκτιστα, με κίονες για στήριξη και είναι διώροφα ή και τριώροφα, όπως η Δυτική Οικία. Διακρίνονται, μάλιστα, κάτοικοι να είναι στις ταράτσες. Αναφορικά με το πλοίο που αποπλέει διακρίνουμε καθαρά το κατασκευαστικό του σκαρί το οποίο είναι σχεδιασμένο ώστε να έχει μία ελαφρά βύθιση προς το κέντρο με την πλώρη και την πρύμνη να βρίσκονται πάνω από το νερό. Επιπρόσθετα, ο χώρος όπου κωπηλατούν οι ερέτες -με μία σειρά κουπιών- διαθέτει στέγαστρο, το οποίο χρησιμεύει στην προστασία τους από τις καιρικές συνθήκες. Το λιμάνι και ο οικισμός, επίσης, έχουν σχεδιαστεί περιμετρικά του πλοίου δίνοντας μία κλίμακα της πραγματικής τοποθεσίας. Τέλος, πάνω αριστερά, όπως βλέπουμε την τοιχογραφία, είναι σχεδιασμένα δύο ελάφια και ένα λιοντάρι να έχει επιδοθεί στο κυνήγι αυτών, ενώ διακρίνονται διάφορα φυτά και ένα δέντρο στην γωνία αριστερά. Αναμφίβολα, η τεχνοτροπία αυτή προσομοιάζει με τις αντίστοιχες τοιχογραφίες της Κνωσού. Οι αποχρώσεις και οι εναλλαγές του γαλάζιου και του πρασίνου είναι αντίστοιχες όπως στην εικόνα 4. Ακόμη, ο φυτικός και ο ζωϊκός διάκοσμος παρατηρείται στην μινωϊκή ζωγραφική (Εικόνα 6) ενώ η χρωματική αποτύπωση των αντρικών σωμάτων είναι με ερυθρό χρώμα, όπως, συνήθως, απαντάται στις μινωϊκές απεικονίσεις (Εικόνα 5).

Res Publica

Ενεπίγραφη μαρμάρινη πλάκα από την περίοδο της Res Publica

Ασημένιο νόμισμα περίπου 179 με 170 π.Χ που αναπαριστά την Νίκη στην μία και τον Δία στην άλλη όψη

 Ασημένιο νόμισμα του Υπάτου Λούκιου Ιούνιου Βρούτου το 54 π.Χ ο οποίος προστατεύεται από δύο ραβδούχους ενώ προηγείται ο αναγγέλων αυτόν

Ασημένιο Δηνάριο του αυτοκράτορος Κλαυδίου (41-54 μ.Χ) το 42 μ.Χ που αναπαριστά την μία όψη τον Απόλλωνα και στην άλλη την Άρτεμη

Με τον όρο Res Puclica ονομάζουμε την Ρωμαϊκή Δημοκρατία η οποία προηγήθηκε της αυτοκρατορικής περιόδου. Πρόκειται για εκείνη την περίοδο της ρωμαϊκής ιστορίας κατά την οποία οι Ρωμαίοι εξεδίωξαν τον τελευταίο τους βασιλιά, Ετρουσκικής καταγωγής, τον Ταρκίνιο τον Υπερήφανο (Lucius Tarquinius Superbus) και εγκαθίδρυσαν το πολίτευμα της Res Publica. To γεγονός της εκδίωξης του Ετρούσκου βασιλιά έλαβε χώρα το 509 ή 508 π.Χ.

Η περίοδος αυτή της ρωμαϊκής δημοκρατίας, η ρεπουμπλικανή περίοδος θα τελειώσει το 30 π.Χ, όταν ο Οκταβιανός Αύγουστος (Gaius Iulius Caesar Octavianus Augustus), καταδιώκοντας τον Μάρκο Αντώνιο (Marcus Antonius), εισβάλλει και καταλαμβάνει το τελευταίο ανεξάρτητο ελληνιστικό βασίλειο, εκείνο της Αιγύπτου. Είχε προηγηθεί η νικηφόρα για τον Οκταβιανό Ναυμαχία του Ακτίου ένα έτος πριν, το 31 π.Χ.

Η Res Puclica είχε διάρκεια ζωής περίπου πέντε αιώνων κατά την οποία ανεδείχθη η Ρώμη ως παγκόσμια δύναμη, εκμηδενίζοντας, ένα προς ένα, τα ισχυρά ελληνιστικά βασίλεια και την κατακερματισμένη κυρίως Ελλάδα, εκμεταλλευόμενη άριστα τις συνεχείς αντιπαραθέσεις μεταξύ των Ελλήνων. Επί των ημερών της Res Publica έλαβαν χώρα σκληρές εσωτερικές συγκρούσεις μεταξύ των Πληβείων (Plebes), οι οποίοι διεκδικούσαν αντιπροσώπευση στην ρωμαϊκή εξουσία και των Πατρικίων (Patriciis). Τελικά η ρωμαϊκή δημοκρατία βρήκε την λύση ώστε να κρατηθεί η συνοχή της πολιτείας με τη δημοσίευση της Δωδεκαδέλτου (Lex Duodecim Tabularum) περί τα μέσα του 5ου π.Χ αιώνος (449 ή 448 π.Χ) στην κεντρική αγορά της Ρώμης (Forum Romanum).

Προτού φθάσουμε στην εγκαθίδρυση της αυτοκρατορικής περιόδου από τον Οκταβιανό Αύγουστο η Res Publica θα ταλανιστεί κατά τον 1ο π.Χ αιώνα από συνεχείς εμφυλίους μεταξύ των ισχυρών ανδρών που ανέδειξε εκείνη την περίοδο. Ξεκίνησε από την αντιπαράθεση μεταξύ του Μάριου (Gaius Marius) και Σύλλα (Lucius Cornelius Sulla Felix) το 86 π.Χ, στην οποία και επεκράτησε ο Σύλλας. Συνεχίστηκε με την σύγκρουση Πομπηίου (Gnaeus Pompeius Magnus) και Ιουλίου Καίσαρος (Gaius Iulius Caesar) το 48 π.Χ στα Φάρσαλα στην οποία ο Καίσαρ συνέτριψε τον αντίπαλό του. Ακολούθησε η σύρραξη μεταξύ των δολοφόνων του Καίσαρος Βρούτου (Marcus Iunius Brutus e Quintus Servilius Caepio Brutus) και Κασσίου (Gaius Cassius Longinus) και των συνασπισμένων υποστηρικτών αυτού Μάρκο Αντώνιο και Οκταβιανό Αύγουστο στους Φιλίππους το 42 π.Χ όπου οι Αντώνιος και Οκταβιανός διέλυσαν τον στρατό των Βρούτου και Κασσίου. Ο κύκλος του αίματος και της βίας τερματίστηκε στο Άκτιο, όπως αναφέραμε πιο πάνω.