Περι Τοχαρικής γλώσσης

Πολύ καλό άρθρο του συνεργάτη του blog ΤΕΥΤΑΜΟΥ-ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΟΥ:
 

Η λεκάνη Tarim ως ένα κομβικόν σημείον των διαφόρων κλάδων του Δρόμου του Μεταξιού  υπήρξε τον 1ον αι. μ.Χ. ένα γλωσσικόν χωνευτήρι: εκτός από τας ανατολικάς ιρανικάς γλώσσας των Saka και των Sogdian, την δυτικήν ιρανικήν των Πάρθων και διάφορες  διαλέκτους της Κεντρικής Ινδίας ωμιλήθη κάποια θιβετιανή διάλεκτος και αργότερα η τουρκική γλώσσα των  Ουιγούρων ή  εχρησιμοποιήθη ως γραπτή γλώσσα. Τέλος, ευρέθησαν κατά τα τέλη του 19ου αιώνος, εις τας περιοχάς  Kucha και Τουρφάν τα υπολείμματα μιας άλλης γλώσσας, που ούτε ιρανική, ούτε ινδική, ούτε τουρκική ή Σινο-θιβετιανή ήτο, ήτο η λεγομένη Τοχαρική. 

Η εξαφανισθείσα Τοχαρική γλώσσα ανήκει - όπως συντόμως διεπιστώθη – εις την ινδοευρωπαϊκήν οικογένειαν και ωμιλήθη κατά το δεύτερον ήμισυ της 1ης  χιλιετίας μ.Χ. εις την λεκάνην Tarim εις την σημερινήν επαρχίαν του Xinjiang, που σήμερον είναι μία αυτόνομος περιοχή εις την βορειοδυτικήν Κίναν.  

Από το 1890, περίπου 5000 σπαράγματα από χειρόγραφα των ετών 500-800 μ.Χ. ανεκαλύφθησαν εις την έρημον εις μοναστήρια της λεκάνης του Tarim, που αντιπροσωπεύουν το 90% των μεταφράσεων και των προσαρμογών βουδιστικών σανσκριτικών κειμένων. Είναι μια παραλλαγή της βορειοινδικής Brahmi γραφής («Τοχαρική γραφή»). Εν έτει 1907 κατώρθωσε για πρώτην φοράν ο γερμανός γλωσσολόγος F.W.K.Mueller  να μεταφράση τα κείμενα των χειρογράφων και να χαρακτηρίση την γλώσσαν τους ως ινδοευρωπαϊκήν. Εις την πρώτην ωλοκληρωμένην περιγραφήν της προσφάτως ανακαλυφθείσης  αυτής  IE γλώσσης συνέβαλε ο E. Sieg  και  o Ε. W. Siegling, ήδη το1908. 

Ο Müller, ο Sieg και ο Siegling πρότειναν να ονομασθή η γλώσσα “Τοχαρική” (λατ. tochari, ελλ. τόχαροι) - και ανεγνώρισε τις δύο παραλλαγές Α και Β της Τοχαρικής, που πρέπει να εξεταστούν με βάσι τις διαφορές τους ως δύο ξεχωριστές γλώσσες. Μόνον εις την Τοχαρικήν Β, παράλληλα με θρησκευτικά κείμενα, υπάρχουν, επίσης, κάποια χρηστικά κείμενα  (αρχεία των μοναστηριών, εμπορικά έγγραφα, ιατρικά κείμενα, γκράφιτι). Αυτό οδήγησε στην υπόθεση πως η Τοχαρική Α ήτο κατά την στιγμήν του σχηματισμού των πηγών ήδη μία νεκρά, καθαρά λειτουργική γλώσσα, η δέ Τοχαρική Β η ζωντανή καθομιλουμένη. Είναι πιο πιθανόν ότι οι δύο παραλλαγές χωρικά να αντιπροσωπεύουν ξεχωριστές μορφές γλώσσης, όπου η Τοχαρική Β (Δυτική Τοχαρική) έχει ομιληθεί κυρίως εις την περιοχήν της Kucha, ενώ η Τοχαρική Α (Ανατολή Τοχαρική) έχει ευρεθεί κυρίως εις την περιοχήν του Turfan. Υπάρχουν ίχνη μιας τρίτης παραλλαγής (C) εις την περιοχήν της Loulan εις την έρημον Taklamakan.

Η Τοχαρική αποτελεί έναν ιδιαίτερον κλάδον εντός της Ινδοευρωπαϊκής οικογενείας και παρουσιάζει μιαν εκπληκτικώς στενωτέραν σχέσιν με τις δυτικές Ινδοευρωπαϊκές γλώσσες από ό,τι με τις αμέσως γειτνιάζουσες IE γλώσσες της Ασίας (Ινδική, Ιρανική). Ανήκει εις την ομάδα των λεγομένων centum γλωσσών (όπως πχ  Ιταλική, Κελτική, Γερμανική) και όχι εις την όμάδα των λεγομένων  satem γλωσσών (π.χ. Ιρανική, Ινδική): Έτσι, για την διάκρισιν αυτήν λαμβάνεται υπ' όψιν ο αριθμός εκατόν, που για την Τοχαρικήν είναι känt (Α) και kante (Β) (βλ. Λατινική centum -  σανσκριτικά satam).  

Συγκριτικός πίναξ διαφόρων ΙΕ γλωσσών

Γερμανική       Τοχ.  A            Toχ. B              Ελληνική         Λατινική          Σανσκριτική        ΙΕ

Vater               pacar               pacer               πατήρ              pater                pitar                *pəter

Mutter             macar              macer              μήτηρ              mater               matar               *mater

Bruder             pracar              procer              φρατήρ            frater               bhratar            *b^hrater

Tochter            ckacar             tkacer              θυγάτηρ          futir (οσκ.)      duhitar            *d^hugəter

Hund               ku                    ku                    κύων               canis                svan                *kuon

Erde                tkam                tkem                χθών               humus             ksam-              *ghđom

Feuer               pur                  powar              πυρ                  pir (ουμβρ.)     -                      *peuor

drei                  trey                 trey                  τρείς                tres                  trayas              *trejes

zehn                säk                  sak                   δέκα                decem             dasa                *dkṃ    

hundert            känt                 kante               εκατόν             centum            -                       *kṃto                                 

Το λεξιλόγιον της Τοχαρικής έχει επιρροές από την Ιρανικήν και την Ινδικήν, ειδικά μέσωι της παραλαβής βουδιστικών εννοιών. Πολύ λιγότερην επιρροήν έχει η κινεζική γλώσσα.

Διαφέρει φωνολογικά η Τοχαρική από σχεδόν όλες τις άλλες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες εις το ότι συνέπεσαν  όλα τα εκρηκτικά σύμφωνα με τα τρία άφωνα εκρηκτικά  p, t, k (δηλαδή δεν υπάρχει b, d, g, ph, th, kh, bh, dh, gh) .

Μορφολογικά το ρήμα αντιστοιχεί εις τον σχηματισμόν ως πρός το θέμα  και τις προσωπικές καταλήξεις σαφώς με την Ινδοευρωπαϊκήν δομήν. Υπάρχουν τρία πρόσωπα, αριθμοί (ενικός, πληθυντικός, σπανίως δυικός), χρόνοι (παρελθοντικοί – μή παρελθοντικοί), ποιόν ενεργείας (χρόνοι διαρκείς, μη διαρκείς), εγκλίσεις (οριστική, ευκτική, προστακτική), διαθέσεις (Ενεργητική και Μεσοπαθητική σε -r και αποδεικνύει πάλιν την στενωτέραν σχέσιν με τις ευρωπαϊκές γλώσσες της IE).

Αυτή είναι επί παραδείγματι η Οριστική Ενεστώτα (μη παρελθοντικός χρόνος) του lka «βλέπω» εις την Τοχαρικήν Β:  

            πρόσ.      Ενεργ. Φωνή  Μεσοπαθητική

            1.εν.                 lka-w               lka-mar

            2.εν.                 lka-t                 lka-tar

            3.εν.                 lka-ṃ               lka-tär

            1.πλ.                lka-m(äs)         lka-mtär

            2.πλ.                lka-cer             lka-tär

            3.πλ.                lka-ṃ               lka-ntär

            3.δυικ.             lka-teṃ                 -

Η μορφολογία του ουσιαστικού (κλίσις) έχει απ' εναντίας απομακρυνθεί πολύ από την ινδοευρωπαϊκήν καταγωγήν του. Υπάρχουν «κύριες» και «δευτερεύουσες» πτώσεις. Κύριες πτώσεις είναι η ονομαστική, η αιτιατική και η γενική (η οποία προήλθε από την ΙΕ δοτικήν). Οι δευτερεύουσες πτώσεις σχηματίζονται με βάσι την Πλαγίαν πτώσιν με την προσθήκην ενός επιθήματος, που δείχνει εις τον ενικόν και τον πληθυντικόν τους ίδιους τύπους για τις ίδιες πτώσεις (σε αντίθεση με τις συνήθεις κλίσεις των ουσιαστικών εις την IE, π.χ. εις την Λατινικήν patri-is και patr-um ως γενικές ενικού και πληθυντικού  αντίστοιχα του ουσιαστικού pater “πατήρ”). Έτσι, η Τοχαρική διαθέτει ένα μικτόν σύστημα που δείχνει τόσο τα χαρακτηριστικά κλίσεως όσο και χαρακτηριστικά συγκολλήσεως. Επί παραδείγματι, η κλίσις των ουσιαστικών  Kassi «δάσκαλος» εις την Τοχαρικήν Α. Η τελευταία στήλη δείχνει τις δευτερογενείς καταλήξεις εις την Τοχαρικήν Β:

              πτώσεις                Ενικός                      Πληθυντικός        Σημασία (ενικός)             καταλήξεις (B)

              Ονομαστική         kässi                         kässiŋ                   ο δάσκαλος                     -

              Πλαγία                 kässiṃ                      kässis                   τον δάσκαλον                  -

              Γενική                  kässiyap                    kässissi                 του δασκάλου                 -

              Οργανική             kässin-yo                  kässis-yo              δια του δασκάλου           ?

              του “διαμέσου”   kässin-a                    kässis-a                δια του δασκάλου           -sa

              Συνοδείας            kässin-assäl               kässis-assäl           μετά του δασκάλου                        -mpa

              Κατεύθυνσης       kässin-ac                   kässis-ac               πρός τον δάσκαλον         -sc

              Αφαιρετική          kässin-äs                   kässis-äs               εκ του δασκάλου             -meṃ

              Τοπική                 kässin-aṃ                 kässis-aṃ             παρά τωι δασκάλωι         -ne

Είναι αξιοσημείωτον ότι οι καταλήξεις των δευτερεουσών της Τοχαρικής Α και Β είναι εντελώς διαφορετικές. Πολλά ουσιαστικά έχουν εναλλασσόμενα θέματα, ένα για την ονομαστική ενικού, το άλλο για όλες τις άλλες πτώσεις.

Ποιοι ήσαν οι ομιληταί της «Τοχαρικής»;

Η ονομασία  "Τοχαρική" προετάθη - όπως προανεφέρθη- από τον F.W.K. Muller,τον  Ε. Sieg, και τον W. Siegling. Αναφέρεται εις ένα έθνος που μνημονεύεται εις ελληνικάς και λατινικάς πηγές (π.χ. Στράβων) ως “τόχαροι” ή tochari. Αλλά δεν μπορεί πλέον να θεωρείται βέβαιον ότι οι ομιληταί της Τοχαρικής  ταυτίζονται  με τους  Τοχάρους εκείνους, οι οποίοι  τον 2ον αιώνα. π.Χ. εγκαταστάθηκαν εις την Βακτριανήν («Τοχαρεστάν»). Οι γνήσιοι Τοχάροι ωμιλούσαν μίαν ανατολικήν ιρανικήν γλώσσαν. 

Κινέζοι ερευνητές συσχετίζουν τους Βακτριανούς Τοχάρους με φύλα που εκαλούντο Yuezhi. Αυτά τα φύλα ενικήθησαν και απωθήθησαν περί το 176 π.Χ.. από τους Xiongnu από τον διάδρομον Γκανσού. Σύμφωνα με την άποψιν των Κινέζων ένα μεγαλύτερον μέρος περιεπλανήθη πρώτα εις το Semirech'e του σημερινού Καζακστάν και αργότερα εγκατεστάθη εις την Βακτριανήν («Tοχαρεστάν») εις τον Άνω Ώξον (Amu Darya), μια μικροτέρα ομάς εγκατεστάθη εις την λεκάνην Tarim. 

Οι ομιληταί της Τοχαρικής - εφεξής θα αναφέρωνται ως Τοχάροι - είναι πιθανόν να εγκατεστάθησαν αργότερα εις την πατρίδα τους, την λεκάνην Tarim, μετά από μιαν μακράν περίοδον περιπλανήσεων, προερχόμενοι από την Ανατολικήν Ευρώπην. Μόνο εκεί θα υπήρξεν επαφή με Ινδο-ιρανικές γλώσσες. 

Επίσης, έχει γίνει προσπάθεια  να συσχετισθούν οι πολυάριθμες μούμιες εις την λεκάνην του Tarim   με τους Τοχάρους: αυτό θα επιβεβαίωνε ότι οι Τοχάροι – εις συμφωνίαν με τα γλωσσικά ευρήματα – είχαν πράγματι καυκάσια χαρακτηριστικά. Πρόσφατα, ωστόσο, ετέθη εν αμφιβόλωι ο  συσχετισμός αυτών των μουμιών – από το Μουσείον εις το Urumqi - με τους Τοχάρους.