Οι απαρχές των Οθωμανών

Την ώρα που ο Recep Tayyip Erdoğan ομολογεί τον απώτερο σκοπό της Τουρκίας που είναι ο λεγόμενος και “Όρκος του Έθνους”, δηλαδή την επάνοδο της Τουρκίας ως νεοθωμανία και την επιστροφή της κυριαρχίας της στην Ανατολική Μεσόγειο (συμπεριλαμβανομένου του Αιγαίου –τουλάχιστον έως τον 25^ο παράλληλο- και της Κρήτης), αποφάσισα να κάνω αναφορά σε ένα βιβλίο που αναφέρεται στην φύση του πρώιμου οθωμανικού κράτους. Το βιβλίο, το οποίο το έχω εδώ και μερικά χρόνια και στο οποίο είχα προβεί σε μία μικρή παρουσίαση στο παρελθόν, έχει συγγραφέα τον Heath W. Lowry, Αμερικανό καθηγητή Τουρκικής και Οθωμανικής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Princeton. Για όσους ενδιαφέρονται στην Ελλάδα εξεδόθη από τις Εκδόσεις Παπαζήση και ανήκει στην σειρά των Μεσανατολικών Σπουδών με την ένδειξη Αρ. 7 για την Οθωμανική/Τουρκική Ιστορία.

Η κεντρική ιδέα του συγκεκριμένου πονήματος, η οποία αποτελεί και την εναλλακτική θεωρία του Heath W. Lowry, είναι πως το αρχικό οθωμανικό κράτος ξεκίνησε ως σύμπραξη τεσσάρων (ή τριών) οικογενειών με κύριο σκοπό τις ληστρικές επιδρομές σε γειτονικές περιοχές. Με βάση την επιγραφή της Προύσσας του 1337 ο καθηγητής ανατρέπει την έως τότε καθιερωμένη άποψη για τους αρχικούς Γαζήδες (Gazi), οι οποίοι θεωρούντο ως οι Οθωμανοί ιεροί πολεμιστές της ισλαμικής πίστης. Συγκεκριμένα, αναθεωρεί, πλήρως, την άποψη που είχε διατυπώσει ο Paul Wittek το 1938 στο βιβλίο του: The rise of the Ottoman Empire, ως προς το ότι ήταν ο θρησκευτικός ζήλος, εν προκειμένω ο ισλαμικός, η κινητήριος δύναμη που έδωσε την τεράστια ώθηση στην οθωμανική επέκταση.

Ο Lowry, κατόπιν επισταμένης ερεύνης, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι για τους πρώτους Οθωμανούς οι υποτιθέμενοι θρησκευτικοί όροι γκαζά/γαζής χρησιμοποιούνταν ως συνώνυμα των λέξεων ακίν/ακιντζί (akinci). Οι ακιντζήδες ήταν ελαφροί ιππείς επιδρομείς, το σώμα των οποίων ιδρύθηκε από τον ελληνικής καταγωγής εξισλαμισμένο Κιοσέ Μιχάλ (Köse Mihal και λάβετε, δε, υπ’ όψιν, ότι η κατάκτηση της Προύσσας (Bursa) το 1326 έγινε με την μεσολάβηση του). Οι ακιντζήδες, που ήταν άτακτοι (και μπορούσαν να αποτελούνται και από χριστιανούς και, φυσικά, από μουσουλμάνους), προηγούντο του τακτικού οθωμανικού στρατού και προέβαιναν σε επιδρομές και λεηλασίες στις περιοχές που επρόκειτο να εισβάλλουν οι Οθωμανοί. Με βάση τις πρωτογενείς πηγές της εποχής από τα έργα του Οθωμανού Αχμέντι, του ελληνοβυζαντινού Μιχαήλ Δούκα, του ιταλοβυζαντινού Σπαντουνίνο και του Σέρβου Μιχαΐλοβιτς αποδεικνύει ότι όλες οι οθωμανικές επιθέσεις, τόσο κατά του Βυζαντίου όσο και έναντι των Βαλκανικών αλλά και μικρασιατικών λαών είχαν, κατά κύριο λόγο, τον χαρακτήρα της επιδρομής και της λαφυραγώγησης.

Όμως, ποιες ήταν οι τέσσερις αυτές οικογένειες ή πατριές οι οποίες συνέπραξαν, εν είδει εταιρείας (με αποκλειστικό σκοπό –τουλάχιστον αρχικά- τις επιδρομές και το πλιάτσικο όπως ανεφέρθη), και αποτέλεσαν τον αρχικό πυρήνα του οθωμανικού κράτους; Όπως αναφέρει ο Spandounes (Σπαντουνίνο) πρόκειται για τις οικογένειες των Michauli (Μιχάλογλους), Turahan (Τουραχάνογλους), Evrenes (Εβρενόσογλους), και Ottomano (Οσμάν). Από αυτούς οι δύο, των Μιχάλογλους και Εβρενόσογλους ήταν πρώην βυζαντινές. Αρχηγός αυτής της επιδρομικής-ληστρικής εταιρείας ορίστηκε ο Οσμάν, ο οποίος και θεωρείται ως ο πρώτος Σουλτάνος και ιδρυτής της δυναστείας των Οσμανλίδων, της μοναδικής δυναστείας που κυβέρνησε την μετέπειτα Οθωμανική αυτοκρατορία.

Σε αυτό το σημείο να επισημάνουμε ότι οι Σπαχήδες سپاهی, με προφορά sipaːhi που προέρχεται από το سپاهی, sepāhī (περσικής προελεύσεως που σημαίνει “στρατιώτης”) ήταν οι Οθωμανοί Δυνατοί ή Τιμαριούχοι ως συνέχεια των αντίστοιχων βυζαντινών. Αποτελούσαν το βαρύ οθωμανικό ιππικό και ήταν έως τον 16^ο σώμα αιχμής για τον Οθωμανικό στρατό. Γιατί αναφέρονται; Διότι, πολύ απλά, Σπαχήδες μπορούσαν να είναι και χριστιανοί, έως τον 16^ο τουλάχιστον. Άλλωστε, έως τον 16^ο αιώνα, η πλειοψηφία των πληθυσμών στην Βαλκανική ήταν χριστιανοί. Οι Σπαχήδες ανήκαν στο ανώτατο σώμα των Askéri. Οι Ασκερί ήταν οι ανώτατοι διοικητικοί υπάλληλοι (ως τέτοιοι λογίζονταν οι Σπαχήδες καθόσον η γη που κατείχαν δεν τους ανήκε, αλλά τους είχε παραχωρηθεί. Τα πάντα ανήκαν στον Σουλτάνο. Φυσικά, ήταν αφορολόγητοι. Δέον να σημειώσουμε ότι Ασκερί ήταν και ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως αλλά και οι Φαναριώτες ηγεμόνες στις παραδουνάβιες ηγεμονίες. Ασκερί, επίσης, ήταν και οι Αρματωλοί.

Για την κατανόηση του πονήματος του Heath W. Lowry, όσοι επιθυμούν, καλό θα είναι να διαβάσουν, ενδεικτικά, τον Γεώργιο Αρνάκη (“Οι πρώτοι Οθωμανοί”), τον Σπύρο Βρυώνη (“Η παρακμή του Μεσαιωνικού Ελληνισμού στην Μικρά Ασία” ειδικά στα σημεία που αναφέρεται για τους μαζικούς εθελούσιους εξισλαμισμούς των πληθυσμών της Μικράς Ασίας), τον Paul Wittek φυσικά, τους Ούγγρους τουρκολόγους Gyula Kaldy-Nagy και Pal Fodor, τον Άγγλο τουρκολόγο Colin Heywood, τον Τούρκο ιστορικό Mehmed Fuad Köprülü, τον Halil Inalcik κι ορισμένους άλλους.

Παράρτημα: Η επιγραφή της Προύσας, σύμφωνα με την ερμηνεία του Βίττεκ

“Ο υψηλότατος μεγάλος εμίρης, πολεμιστής στο πλευρό του θεού, σουλτάνος των γαζήδων, γαζής γιος γαζήδων, υπέρμαχος του κράτους και της θρησκείας, και των οριζόντων, ήρωας του αιώνα, Ορχάν, γιος του Οσμάν”.