Ο και χαρακτηριζόμενος ως κοσμοκαλόγερος Αλέξανδρος
Παπαδιαμάντης, πέραν του υπόλοιπου πλούσιου συγγραφικού του έργου, συνέγραψε το
1884 το Μυθιστόρημα "Η Γυφτοπούλα". Αρχικά δημοσιεύτηκε σε συνέχειες
από την εφημερίδα ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ από τον Απρίλιο του 1884 έως τον Οκτώβριο του 1884.
Το έργο μεταφέρθηκε και στην μικρή οθόνη το 1974 από την
τότε Υ.ΕΝ.Ε.Δ. Αναφέρεται στα τελευταία έτη του Βυζαντίου πριν την 2η άλωση της
Βασιλευούσης το 1453. Πρωταγωνιστής του έργου (και της τηλεοπτικής σειράς)
είναι ο Γεώργιος Γεμιστός ή Πλήθων και η Αϊμά. Η ιστορία εκτυλίσσεται στην
Πελοπόννησο, στα περίχωρα της Μονεμβασίας και όχι πολύ μακριά από την
καστροπολιτεία του Μυστρά. Το έργο ξεκινά με τον ίδιο να πετά σε έναν
καταρράκτη την μικρή Αϊμά. Η ίδια σώζεται από έναν Γύφτο και μεγαλώνει στην
οικογένειά του. Εκεί θα την ερωτευτεί ο ένας του γιος εν ονόματι Μάχτος. Στο
τέλος τόσο η Αϊμά όσο και ο Μάχτος σκοτώνονται το σπήλαιο (όταν έπεσαν πάνω
τους τα μαρμάρινα αγάλματα) που είχε μετατρέψει σε αρχαίο ναό ο Γεώργιος
Γεμιστός. Είναι χαρακτηριστικό ότι δεν ξεκαθαρίζεται εάν τελικά η Αϊμά είναι
κόρη του Πλήθωνος ή κάποια πριγκηποπούλα.
Σε αυτό το μυθιστόρημα ο Παπαδιαμάντης παρουσιάζει έναν
Πλήθωνα να συμμετέχει σε διάφορες δολοπλοκίες, ενώ, παράλληλα, ξετυλίγει την
κοσμοθέασή του. Στο έργο συγκρούονται, βασικά, τρεις Κόσμοι. Ο αρχαιοελληνικός
του Πλήθωνος, ο βυζαντινός (που έπνεε τα λοίσθια εκείνη την εποχή) και ο
φραγκικός. Είναι χαρακτηριστικοί οι διάλογοι που λαμβάνουν χώρα στην τηλεοπτική
σειρά, όπως:
Π.Γ --> Πλήθων Γεμιστός
Θ --> Θεόδωρος
Δ1 --> 1ος Φράγκος-Δούλος
Δ2 --> 2ος Φράγκος-Δούλος
"Π.Γ: Τώρα που το πλιάτσικο στο παλάτι παίρνει τέλος, αφού
παίρνει τέλος και το Βυζάντιο. Ας είναι. Με τον πρωτόγυφτο τι έκανες; Τι
ακριβώς του έχεις πει;
Θ: Εγώ μόνο για ένα ζήτημα του μιλάω για τον καινούργιο Θεό.
Π.Γ: Δεν είναι καινούργιος ο Θεός Θεόδωρε. Είναι πανάρχαιος.
Θ: Άρχοντα, αν έχω και εγώ γνώμη. Ξέρεις τι πας να κάνεις;
Π.Γ: Ξέρω. Και μπορώ.
Θ: Πας να ξεριζώσεις την χριστιανική θρησκεία από έναν λαό
που την πιστεύει 1.000 χρόνια!
Π.Γ: 1.000 χρόνια εεε; Όμως την άλλη, την παλαιότερη, ο
ελληνικός λαός την πίστευε 5.000 χρόνια.
Θ: Είναι δύσκολο
Π.Γ: Θα του την ξαναθυμίσω!
Θ: Είναι πάρα πολύ δύσκολο να ξαναζωντανέψεις πεθαμένη
θρησκεία.
Π.Γ: Δεν είναι θρησκεία Θεόδωρε. Είναι τρόπος ζωής! Τρόπος
ελληνικός. Είναι ο Παράδεισος εδώ στη γη! Θα δεις!"
ή
"Θ: Για τους θεούς άρχοντα. Εδώ! Εδώ άρχοντα! Δεν πρέπει να
τον πάμε ακόμα στην σπηλιά.
Π.Γ: Σπηλιά; Μα δεν είναι σπηλιά Θεόδωρε! Ιερό είναι. Ναός,
πότε θα το μάθεις;
Θ: Ο κοσμάκης λέει πως εκεί μέσα κάνουνε μάγια, όργια!
Π.Γ: (χαμογελάει) Τι άχαρη που είναι η αποστολή μου.
Περιφρονώ εκείνους ακριβώς που πρέπει να φωτίσω. Όμως, δεν φταίνε κι αυτοί.
Τους έχει αποβλακώσει η φτώχεια, οι ξένοι και ο φανατισμός. Αιώνες τώρα!
Θ: Άρχοντα, να μην μιλάς έτσι μπροστά σε ξένους. Είναι
επικίνδυνο.
Π.Γ: Έχεις δίκιο. Έχεις δίκιο. Είναι Έλληνες, δεν πρέπει να
τους περιφρονώ ή καλλίτερα εγώ πρέπει να τους ξανακάνω Έλληνες."
ή
"Π.Γ: Η μισή επαρχία είναι τιμάριο ξένων. Είναι περιουσία του
Κόμη Αντρεόλο Ιουστινιάνι. Έχουνε φάει την μισή Ελλάδα. Έχει χτήματα ακόμη και
στην Χίο."
ή
"Π.Γ: Όχι! Όχι καλόγεροι! Όχι καθάρματα Φράγκοι! Δεν θα φάτε
την Ελλάδα εσείς!
Π.Γ: (αφού έφεραν τους 2 του υπηρετικού προσωπικού) Λοιπόν!
Ακούω! Μιλάτε!
Θ: Άρχοντα, αν δεν μιλήσουν θα φωνάξω τον δήμιο.
Δ1: Αν μας πειράξετε θα δώσετε λόγο στον Φράγκο διοικητή.
Π.Γ: Στάσου! Στάσου! Δεν θα παζαρέψω με δούλους!
Δ2: Είμαστε στρατιώτες του.
Π.Γ: Εδώ, σ’ αυτό το σπίτι, σ’ αυτή τη χώρα, είσαστε δούλοι.
Στο χέρι μου είναι να σας σκοτώσω και να μην μαθευτεί τίποτα!
Δ1: Θα μας ζητήσει ο αξιωματικός μας.
Π.Γ: Θεόδωρε, πάρτους μέσα. Εγώ πάω στο παλάτι. Στον Μυστρά.
Φώναξε αμέσως τον Δήμιο! Αν δεν μιλήσουν σε μία ώρα να τους κόψει το δεξί χέρι.
Σε δύο ώρες θα τους κόψει τη γλώσσα! Πες στον δήμιο έχει την άδειά μου να τους
βασανίσει όσο τον ευχαριστεί.
Δ1: Θα δώσετε λόγο!
Π.Γ: Είμαι ο Πλήθωνας! Σε Φράγκους δεν δίνω λόγο! Η ζωή σας
έχει τόση αξία όση έχει και ένα χαλίκι! Αλλά τα κείμενα που κλέψατε είναι η ζωή
αυτουνού του τόπου! Δεν θα γράψουν οι Φράγκοι-δούλοι την ιστορία της Ελλάδας.
Π.Γ: Θόδωρε. Πάω να πάρω ένταλμα. Θα ψάξω παντού!
Θ: Παντού άρχοντα; Στο καθολικό μοναστήρι;
Π.Γ: Αααα! Εκεί πήγε κι εσένα; Εκεί το μυαλό σου κι εσένα!
Θα δω. Πάρτους μέσα. Τα χέρια τους θα τα στείλω πεσκέσι στην αφέντισά τους.
Στην δούλα του Πάπα! Την Ηγουμένη!"
Ο Γεώργιος Γεμιστός, ως ιστορικό πρόσωπο, γεννήθηκε στην
Κωνσταντινούπολη το 1355 και πέθανε το 1452 στον Μυστρά, σχεδόν εκατονταετής.
Κατά συνέπεια έζησε τον τελευταίο δραματικό βυζαντινό αιώνα. Συμμετείχε στην
τελευταία Σύνοδο της Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-1439) με θέμα την ένωση των
Εκκλησιών. Ήταν μέλος της πολυπληθούς αποστολής του προτελευταίου αυτοκράτορος
Ιωάννου του Η' (1425-1448). Διαφώνησε με τον μαθητή του Βησσαρίωνα, τον
μετέπειτα Καρδινάλιο και παρ’ ολίγον Πάπα για δύο φορές. O Βησσαρίων υπέγραψε
την "Ένωση" και λίγο αργότερα, από Επίσκοπος Τραπεζούντος ησπάσθη τον
Καθολικισμό.
Μετά τον θάνατό του ο Γεώργιος Σχολάριος έκαψε τα χειρόγραφά
του Πλήθωνος.
