Η αίρεση των Καθαρών

Το συγκρότημα των  Paradox κυκλοφόρησε ένα concept album για τους Καθαρούς το 1990

Σε θέση καθαρής αντιθέσεως με την παπική Εκκλησία βρέθηκαν οι «Καθαροί» ή «Αγνοί», οι οποίοι λέγονταν και «Αλμπιστές», γιατί υπήρξαν εξαιρετικά πολυάριθμοι στην περιοχή Άλμπι της Γαλλίας. Λέγεται, μάλιστα, ότι προέρχονται από την αίρεση του Βογομιλισμού που αναπτύχθηκε στην περιοχή της Βουλγαρίας κατά τους 10ο και 110 αιώνες, η οποία, με τη σειρά της, έχει τις βάσεις της στους Παυλικιανούς της Ανατολικής Μικράς Ασίας του 9ου αιώνος. Τόσο οι Παυλικιανοί όσο και οι Βογόμιλοι καταδιώχθηκαν από τους Βυζαντινούς αυτοκράτορες Βασίλειο τον Α' και Αλέξιο Κομνηνό.

Γεννημένη με τη μορφή αιρέσεως μανιχαϊκής προελεύσεως, η αίρεση των Καθαρών είχε το σημαντικότερό της κέντρο στην νότια Γαλλία, όπου κυριαρχούσε το αραβικό και το εβραϊκό στοιχείο. Οι σχέσεις του τμήματος αυτού της Γαλλίας ήταν πολύ στενές με την ασιατική Ανατολή και δεν ήταν μόνο εμπορικές, αλλά κυρίως και προπάντων πνευματικές. Αυτή η σχέση δεν θέλησε τόσο ν’ ανασχηματίσει τον Καθολικισμό όσο να του αντιτάξει μια καινούργια ιδέα για το θείο, μια καινούργια παράδοση, έναν δικό της κλήρο με μια δική της τελετουργία, μια καινούργια θρησκεία.

Όπως και στον Μανιχαϊσμό, έτσι κι εδώ κυριαρχεί το δόγμα των δύο βασικών αρχών, του Καλού και του Κακού. Ενώ όμως στην πρωταρχική διδασκαλία της αιρέσεως η αρχή του Κακού συνυπήρχε με αυτήν του Καλού, στην συνέχεια αυτή η δογματική παρατήρηση άλλαξε λίγο, κι έτσι δημιουργήθηκαν στους κόλπους τη; Αιρέσεως των Καθαρών δύο θεωρίες. Η μία δεχόταν τον απόλυτο δυαδισμό και η άλλη έναν μέτριο δυαδισμό.

Σύμφωνα με την θεωρία του απολύτου δυαδισμού, ο καλός Θεός έπλασε μόνο πνευματικά πλάσματα, αγνά και αόρατα, ενώ η ύλη και ο κόσμος των ορατών ήταν δημιουργήματα του κακού Θεού. Αυτός ο τελευταίος επίσης έχοντας μπει στον ουράνιο κόσμο, έπεισε μερικά πνεύματα να κατεβούν στην γη, ντύνοντάς τα με σάρκα και οστά, καθώς και με αισθήσεις. Αυτό έγινε βέβαια χωρίς την άδεια του καλού πνεύματος, που με αυτό τον τρόπο τιμώρησε τους αμαρτωλού; Αγγέλους.

Κατά συνέπεια, η γη είναι το μέρος της τιμωρίας, και οι ψυχές αφού εξιλεωθούν είναι προορισμένες να ανέβουν πάλι στον ουρανό. Με σκοπό να γίνει μικρότερη η τιμωρία τους, έστειλε στην Γη τον Χριστό (υιό του καλού Θεού). Το σώμα του όμως δεν ήταν αληθινό, γιατί θα ήταν παράλογο να σκεφθεί κανείς ότι θέλησε να ντυθεί με μια μορφή δημιουργίας που είναι έργο του κακού (όπως δηλαδή είναι το ανθρώπινο σώμα). Ακόμη και τα έργα του Χριστού στην γη δεν ήταν τίποτε άλλο από φανταστικές εμφανίσεις. Ανήγγειλε μόνο στους ανθρώπους την αληθινή τους φύση και τους έδειξε τον δρόμο για να ξαναγυρίσουν στον ουρανό.

Για να κατακτήσει κανείς την ελευθερία, θα πρέπει να μπει στην εκκλησία των Καθαρών, δηλαδή των «Αγνών». Οι ψυχές που δεν έχουν εξαγνισθεί, πριν απ’ τον θάνατό τους θα περάσουν σε άλλες μορφές μετεμψυχώσεως, μέχρι να γίνουν ικανές να γνωρίσουν την αλήθεια.

Ο Ιωάννης από το Λούτζο, σπουδαίος δάσκαλος των Καθαρών του 13ου αιώνα, υποστήριζε ότι ο αγώνας ανάμεσα στον κόσμο του πνεύματος και στον κόσμο της ύλης είναι συνεχής και ακατάπαυστος. Έλεγε επίσης ότι ο Θεός του Κακού προσελκύει πάντοτε ψυχές στην γη, κι έτσι εξηγείται η συνεχής ύπαρξη της ανθρωπότητος.

Η θεωρία του μέτριου δυαδισμού που υποστήριζε ότι όλες οι υπάρξεις είναι δημιούργημα ενός μοναδικού Θεού, πρότεινε μια μυθολογική εξήγηση για την συνύπαρξη του καλού και του κακού. Ο Θεός είχε δύο γιους. Τον πρωτότοκο Σαταναέλ και τον δευτερότοκο Ιησού. Ο Σαταναέλ είχε την διακυβέρνηση του ουρανού και την εξουσία της δημιουργίας. Τυφλωμένος όμως από την υπερηφάνεια επαναστάτησε μαζί με άλλα πνεύματα ενάντια στον πατέρα Θεό.

Διωγμένος από τον ουρανό έφτιαξε τον άντρα και την γυναίκα. Αφού ο άντρας αποπλάνησε την γυναίκα, αυτή η τελευταία γέννησε τον Κάϊν. Ο πατέρας Θεός όμως για να μην επιτρέψει να γίνει απεριόριστη η εξουσία του Σαταναέλ στην γη, έδωσε στον άνθρωπο την ψυχή. Αυτή πάλι από την φύση της τείνει συνέχεια ν’ ανεβεί στον ουρανό, αλλά ο Σαταναέλ την κρατάει κάτω στην γη.

Ο Ιησούς όμως κατέβηκε στη γη για να ξεκουράσει τον άνθρωπο σ’ αυτή του την πορεία προς τον ουρανό. Μπήκε στο αυτί της Παρθένας με την μορφή μιας φωτεινής αχτίδας και βγήκε από μέσα της ντυμένος με ανθρώπινη μορφή. Με τον ερχομό του Ιησού στην γη ο Σαταναέλ έχασε την διακυβέρνηση του κόσμου, δεν έχασε όμως την δύναμη να κάνει κακό. Παρ’ όλα αυτά χάρη στο έργο του λυτρωμού του Χριστού, όλες οι πνευματικές υπάρξεις και ανάμεσα σε αυτές και ο ίδιος ο Σαταναέλ, έχουν την δυνατότητα να υψωθούν και να φτάσουν στον ουράνιο Πατέρα.

Οι δύο αυτές οι θεωρίες παρόλη τους την δογματική διαφορά, βρίσκονται απόλυτα σύμφωνες στην λατρεία και στην θεώρηση των ιερών βιβλίων. Απαρνήθηκαν την Παλαιά Διαθήκη πιστεύοντας ότι είναι έργο του πνεύματος του κακού, που λάτρευαν οι Εβραίοι με το όνομα του Ιεχωβά. Αντίθετα αναγνώριζαν απόλυτα την Καινή Διαθήκη, προτιμώντας ανάμεσα στα άλλα το Ευαγγέλιο του Ιωάννου. Μετά τα Ευαγγέλια και τις Πράξεις έδειχναν μεγάλη εκτίμηση στην Αποκάλυψη του Ιωάννου και στις επιστολές. Θεωρώντας σαν υπέρτατη αρχή τους το ρητό: «Πρέπει να υπακούς περισσότερο στον Θεό παρά στους ανθρώπους», οι Καθαροί δεν αναγνώριζαν καμμιά άλλη εξουσία στην γη.

Οι Καθαροί ασχολούνταν με φιλανθρωπίες, ιδρύοντας άσυλα και σχολεία. Για τους Καθαρούς η αμαρτία δεν ήταν τίποτε άλλο παρά η αγάπη για τον κόσμο των ορατών. Aπαγορευόταν ν’ αποκτούν πλούτη, να εμπορεύονται για κερδοσκοπικούς λόγους, να λένε ψέμματα για το συμφέρον, να πολεμούν, να σκοτώνουν ζώα εκτός από ερπετά, και να τρώνε κρέας και γάλα. Καταδίκαζαν τον γάμο και την τεκνοποίηση. Συνέβαινε δε πολλές φορές να χωρίζουν ζευγάρια με κοινή συμφωνία, για να φτάσουν σε μια μεγαλύτερη τελειότητα.

Για να πούμε όμως και την αλήθεια, δεν ζητούσαν από όλους μια τόσο ενάρετη ζωή. Μόνον οι «τέλειοι» ζούσαν μ’ έναν αυστηρό ασκητισμό, ενώ οι «πιστεύοντες» είχαν μια πιο μέτρια ηθική και μπορούσαν να συνεχίσουν τον κανονικό ρυθμό ζωής τους. Έμεναν δεμένοι με την αίρεση όμως, αφού είχαν παρακολουθήσει έναν ορισμένο αριθμό τελετών.

Οι Καθαροί είχαν δική τους ιεραρχία η οποία περιλάμβανε τέσσερις βαθμούς: τον επίσκοπο, τον μεγάλο γυιο, τον μικρό γυιο και τον διάκονο. Οι επίσκοποι, που εκλέγονταν από τους «τέλειους», επισκέπτονταν συχνά τις περιοχές της επισκοπής τους διευθύνοντας το παρηγορητικό έργο και φροντίζοντας τους αρρώστους. Τον επίσκοπο βοηθούσαν δύο διάκονοι: ο μεγάλος γυιος και ο μικρός γυιος. Πριν πεθάνει ζητούσε να τον διαδεχτεί ο «πρωτότοκος διάκονος», τον οποίο έχριζε ακουμπώντας του τα χέρια πάνω στο κεφάλι. Σε πολλές περιπτώσεις, όταν έλειπε ο επίσκοπος ή ο διάκονος, ένας απλός πιστός ή ακόμη και μια Καθαρή μπορούσε να τελέσει ιεροπραξίες.

Με το τελετουργικό των Καθαρών, κάποια ορισμένη σημασία είχε η «Θεία Λειτουργία». Δεν ήταν τίποτε άλλο απ’ το διάβασμα ενός κομματιού της Καινής Διαθήκης με το σχετικό σχόλιο. Όταν τελείωνε αυτό οι πιστοί γονάτιζαν ζητώντας την ευλογία και τραγουδούσαν τον κυριακάτικο ύμνο.

Τα μυστήρια που τελούσαν ήταν τρία: Η Θεία Ευχαριστία, η Εξομολόγηση και το μυστήριο της Παρηγοριάς. Το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας γινόταν κάθε μέρα στην λειτουργία, όταν ο μεγαλύτερος απ’ τους προσκαλεσμένους έκοβε το ψωμί του μυστικού δείπνου. Η μυσταγωγία αυτή γινόταν με μεγαλύτερη επισημότητα τις μέρες των εορτών.

Η εξομολόγηση γινόταν ομαδικά, και ο μεγαλύτερος απ’ όλους τραγουδούσε ένα μικρό κομματάκι. Δινόταν η συγχώρεση στον αμαρτωλό και του έβαζαν το Ευαγγέλιο στο κεφάλι.

Σημείωση: Τα στοιχεία για την αίρεση των Καθαρών ελήφθησαν από την 8τομη σειρά της ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΗΣ: "Ψυχολογία - Παραψυχολογία"