Οι Δήμοι την εποχή του Βυζαντίου

Οι «Δήμοι» στο Βυζάντιο αποτελούν κατάλοιπο των δημοκρατικών θεσμών. Αρχικά λειτουργούσαν ως λαϊκές ομάδες οι οποίες, στη συνέχεια, μετεξελίχθησαν σε αθλητικά σωματεία τα οποία είχαν επιφορτιστεί με την οργάνωση των ιππικών αγώνων. 

Με την πάροδο του χρόνου, αυτά τα σωματεία απέκτησαν υπολογίσιμη πολιτική ισχύ. Από μαρτυρίες τις οποίες έχουμε η δραστηριότητά τους λάμβανε χώρα σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, τόσο στον ελλαδικό χώρο (Ρόδος, Γόρτυνα, Νέα Αγχίαλος κ.ά)  όσο και στη Μικρά Ασία (Μίλητος, Έφεσος Κύζικος, Πριήνη, Στρατονίκεια κ.ά), την Ανατολή (Αντιόχεια, Ιερουσαλήμ, Καισάρεια Παλαιστίνης, Έμεσα κ.ά) και την Αίγυπτο (Αλεξάνδρεια, Οξύρυγχος, Αντινόη κ.ά).

Οι Δήμοι διακρίνονταν από τον χρωματισμό που είχαν τα εμβλήματά τους. Έτσι είχαμε τους Πράσινους, τους Λευκούς, τους Βένετους και τους Ρούσιους. Δηλαδή τέσσερις ξεχωριστούς Δήμους.  Επισήμως δεν είχαν κάποια πολιτική εξουσία. Από τον 5ο αιώνα οι αρχηγοί τους διορίζονταν από τον αυτοκράτορα.

Από αυτούς τους τέσσερις Δήμους οι Βένετοι και οι Πράσινοι ήταν οι πιο ισχυρές ομάδες στις πόλεις της Ανατολής και διαδραμάτισαν ισχυρό πολιτικό ρόλο από τότε που ανέβηκε στο θρόνο ο Θεοδόσιος ο Β’ το 408 έως την άνοδο στο θρόνο του Ηρακλείου το 610.  

Το 532 επιχείρησαν να εκθρονίσουν τον Ιουστινιανό με τη λεγόμενη Στάση του Νίκα που είχε ως αφετηρία τον Ιππόδρομο και λίγο έλλειψε να του στοιχίσει το θρόνο. Τότε ήταν που ξεχώρισε η ισχυρή προσωπικότητα της συζύγου του Θεοδώρας η οποία τον παρότρυνε και τον εμψύχωσε ώστε να μη δειλιάσει: "εμέ γαρ τις και παλαιός αρέσκει λόγος, ως καλόν εντάφιον η βασιλεία εστί" (Προκόπιος: "Υπέρ των Πολέμων")

Να σημειωθεί, όμως, ότι ο Ostrogorsky (Ιστορία του Βυζαντινού κράτους Α' Τόμος) μνημονεύει δύο περιπτώσεις ανόδου στο θρόνο αυτοκρατόρων με τη συνδρομή των Δήμων περί τα τέλη του 7ου αιώνος. Πρόκειται για τον Λεόντιο, ο οποίος το 695 εξεθρόνισε τον Ιουστινιανό τον Β' (κόβοντάς του τη μύτη εξ ου και το προσωνύμιο Ρινότμητος για τον Ιουστιανιανό Β') με τη βοήθεια των Βένετων και τον Τιβέριο τον Β' τον Αψίμαρο, ο οποίος εξεδίωξε τον Λεόντιο το 698 με τη βοήθεια των Πρασίνων.

Οι Βένετοι εκπροσωπούσαν την παλαιά αριστοκρατία των γαιοκτημόνων και εκείνοι που τους ακολουθούσαν ήταν δημόσιοι υπάλληλοι, ανακτορικοί υπάλληλοι, εκκλησιαστικοί υπάλληλοι και μέλη αρχοντικών οικογενειών. Το κύριο ενοποιητικό στοιχείο τους ήταν η προσκόλλησή τους στην Ορθοδοξία και η πιστή τήρηση των αποφάσεων των οικουμενικών συνόδων.

Οι Πράσινοι, από την άλλη, εξέφραζαν τα ανώτερα αστικά στρώματα, όπως των μεγαλεμπόρων, των βιοτεχνών, επίσης τους αυλικούς και όσους προσέφεραν οικονομικές υπηρεσίες. Απολάμβαναν της υποστηρίξεως των εργατών, των τεχνιτών και των μικροπραματευτάδων. Βασικό χαρακτηριστικό τους ήταν οι δεσμοί με την Ανατολή και το γεγονός ότι ήταν ευεπίφοροι σε αιρετικές διδασκαλίες.