Κυριακή 13 Οκτωβρίου 2013

Η Υπατία και η δολοφονία της σύμφωνα με τα όσα υποστηρίζει η Εκκλησία





Σχόλιο istorias-alitheia: Στον παρόν παρουσιάζουμε την επίσημη άποψη της Εκκλησίας για τον βίο και τη δολοφονία της Υπατίας.

Η Υπατία, η μεγάλη φιλόσοφος και μαθηματικός της πρώιμης Βυζαντινής περιόδου (4ος~5ος αιώνας μ.Χ.), στην ταινία παρουσιάζεται ως «μάρτυρας» της «πατρώας θρησκείας», που δολοφονήθηκε άγρια από την Ορθό­δοξη Εκκλησία. Πρωτεργάτη δε της δολο­φονίας θεωρούν τον τότε Επίσκοπο Αλεξάνδρειας άγιο Κύριλλο. Στο σημείο αυτό θα πρέπει καταρχήν να θέσουμε το ερώτη­μα: Ποια ήταν αυτή η «πατρώα θρησκεία»; Ήταν μήπως η μινωική λατρεία στη μεγάλη μητέρα θεά; Ήταν η ορφική και μυκηναϊκή λατρεία; Μήπως ήταν η λατρεία του Δωδε­καθέου; Ή μήπως αναφέρονται στον θρη­σκευτικό συγκρητισμό -στον απίθανο θρη­σκευτικό «αχταρμά»- που επικράτησε στις ελληνικές χώρες από τους ελληνιστικούς χρόνους και έφτασε στο θλιβερό του από­γειο στους χρόνους της ρωμαϊκής κυριαρ­χίας; «Μάρτυρας» ποιας «πατρώας θρη­σκείας» ήταν λοιπόν η Υπατία;

Είναι αλήθεια ότι η Υπατία δολοφονήθηκε από κάποιους χριστιανούς στην πίστη αλλά, όπως αποδείχτηκε, όχι στο φρόνη­μα. Το γεγονός αυτό όμως αποτελεί την καλή και αναγκαία συνθήκη για να κατηγορηθεί συλλήβδην η Ορθοδοξία;

Μπορεί το συμβάν αυτό να επιτρέπει να βλασφημείται η Ορθοδοξία; Με την ίδια λογική θα όφειλαν να κατηγορήσουν, εκεί­νοι που φέρνουν την ιστορία στα μέτρα τους, και την περίφημη αθηναϊκή δημο­κρατία για την καταδίκη σε θάνατο του με­γάλου Σωκράτη. Δεν το πράττουν όμως. Εξιδανικεύουν μια κατάσταση, παρουσιάζο­ντας την αρχαία Ελλάδα ως τον απόλυτο παράδεισο, όπου επικρατούσε η ισονομία, η ισοπολιτεία, η λογική. αντίθετα, καταδι­κάζουν την υπερχιλιετή βυζαντινή αυτο­κρατορία, θεωρώντας την ως το απόγειο της θρησκοληψίας και του σκοταδισμού.

Αρνούνται δε την ιστορική συνέχεια του Ελληνισμού δίνοντας ερείσματα σε ανθελ­ληνικούς κύκλους να οργιάζουν κατά της πατρίδας μας, ειδικά στους κρίσιμους αυ­τούς καιρούς.

Στο παρόν ταπεινό πόνημα θα επιχειρή­σουμε να παρουσιάσουμε μερικά πραγμα­τικά δεδομένα για τη ζωή, το έργο και κυ­ρίως για τον θάνατο της Υπατίας. Βασικός οδηγός μας θα είναι ένας άνθρωπος που έζησε την ίδια ακριβώς εποχή με την Υπα­τία, ο ιστορικός Σωκράτης ο Σχολαστικός, του οποίου η ιστορική αξιοπιστία δεν μπορεί να αμφισβητηθεί και από τον πλέον κα­κόβουλο.

Ποια ήταν η Υπατία 

Η Υπατία υπήρξε σημαντική μορφή των Γραμμάτων στα τέλη του 4ου και στις αρχές του 5ου αιώνα μ.Χ. Γεννήθηκε μάλλον το 370 (άλλες πηγές αναφέρουν το 355-360). Η Υπατία ήταν μαθηματικός και νεο­πλατωνική φιλόσοφος, βαθιά επηρεασμένη από τον νεοπλατωνικό φιλόσοφο Πλωτίνο. Ήταν κόρη του μαθηματικού και αστρο­νόμου Θέωνα από την Αλεξάνδρεια, όπου γεννήθηκε, δίδαξε αλλά και δολοφονήθη­κε το 415 μ.Χ., σε ηλικία 45 ή 60 ετών. Το ερώτημα σχετικά με την ακριβή της ηλικία είναι το πρώτο που διχάζει τους ερευνητές. Το λεξικό Σούδα αναφέρει ότι «ήκμασεν ε­πί της βασιλείας Αρκαδίου» (395-408).

Ο Ιωάννης Μαλάλας (491-578) από την άλλη αναφέρει ότι η Υπατία όταν δολοφο­νήθηκε «ην δε παλαιά γυνή», δηλαδή ήταν ηλικιωμένη. Βασιζόμενοι στον Μαλάλα, ο­ρισμένοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι η φιλό­σοφος γεννήθηκε γύρω στο 355 και ήταν περίπου 60 ετών όταν δολοφονήθηκε. Α­ναφορικά δε με το επιχείρημα ότι ήκμασε κατά την περίοδο της βασιλείας του αυτοκράτορα Αρκαδίου, πρέπει να αναφερθεί ό­τι ο Αρκάδιος έλαβε επίσημα τον τίτλο του Αυγούστου το 383 και όχι το 395, έτος που πέθανε ο πατέρας του, ο Μέγας Θεο­δόσιος.

Βασική πηγή για την όλη βιοτή της Υπατίας αποτελούν τα σωζόμενα κείμενα ενός από τους καλύτερους και πλέον αγαπημένους μαθητές της, του μετέπειτα Επισκόπου Κυρήνης Συνεσίου. Η Πολωνή ιστορικός Μα­ρία Ντζιέλσκα, του Πανεπιστημίου της Κρα­κοβίας -η συγγραφέας μιας συγχρόνου βιογραφίας της Υπατίας- αναφέρει σχετικά με την Υπατία και τον μαθητή της Συνέσιο:

«Αν και το έτος της γέννησης του Συνεσίου, το 370 μ.Χ., είναι υπό αμφισβήτηση, η πε­ρίοδος των σπουδών του με την Υπατία -η δεκαετία του 390- είναι απολύτως τεκμη­ριωμένη. Η βυζαντινολόγος Άβεριλ Κάμερον ομοίως πιστεύει ότι το έτος γέννησης του Συνεσίου βρίσκεται κάπου ανάμεσα στο 368 και στο 370. Δεν υπάρχει λοιπόν αμ­φιβολία ότι (ο Συνέσιος) πρέπει να μαθήτευσε κοντά σε κάποιον όχι της ηλικίας του, αλλά αρκετά μεγαλύτερο. Ο πλήρης σεβα­σμού τρόπος με τον οποίο απευθύνεται στη δασκάλα του δεν συμφωνεί με την εικόνα μιας εικοσάχρονης κοπέλας. Είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι σε μια τέτοια ηλικία θα μπορούσε η Υπατία να διακριθεί ως μονα­δική αυθεντία στα μαθηματικά, στην αστρο­νομία και στη φιλοσοφία».

Πρέπει επίσης να τονιστεί ότι οι γνώσεις μας για τη ζωή και τον θάνατο της Υπατίας προέρχονται από χριστιανούς ιστορικούς συγγραφείς. Μόνον ένας εθνικός, ο Δαμάσκιος, έγραψε για αυ­τήν 114 χρόνια μετά τον θάνατό της, αναφερόμενος μάλιστα περιφρονητικά στο έρ­γο της! 

Σύμφωνα με το λεξικό Σούδα, η Υπατία έ­γραψε σχόλια στην Αριθμητική του Διοφά­ντη του Αλεξανδρέως, στα Κωνικά του Α­πολλώνιου από την Πέργη και στον Αστρονομικό Κανόνα του Πτολεμαίου Κλαυδίου. Τα έργα της χάθηκαν αλλά οι τίτλοι τους, σε συνδυασμό με τις επιστολές του μαθητή της Συνέσιου, αποδεικνύουν την ενασχόλησή της με τις θετικές επιστήμες. Η αίσθηση α­φοσίωσης προς τη δασκάλα τους ήταν τό­σο βαθιά ώστε ο Συνέσιος ήταν πρόθυμος να εγκαταλείψει την πατρική του γη για χάρη της. Αυτός ο στενός κύκλος μαθητών, μέ­σα στον οποίο προτιμούσαν να αποκαλούνται Εταίροι, είχε βαθύτατους δεσμούς. Η Υπατία πάντως δεν άφησε πίσω της συγ­γραφικό έργο. Δίδασκε στο σπίτι της, αλλά έδινε επίσης διαλέξεις στο ευρύτερο κοινό με θέμα πάντα τη φιλοσοφία του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη ή σχολίαζε το έργο ορι­σμένων σημαντικών μαθηματικών και α­στρονόμων.

Με την Υπατία άρχισαν να ασχολούνται οι Ευρωπαίοι την εποχή του διαφωτισμού.

Αρκετοί διαφωτιστές, από τα τέλη του 18ου αιώνα χρησιμοποίησαν την ιστορία της Υπατίας ως όπλο κατά της (Δυτικής) Εκ­κλησίας. Η πλασματική αυτή εικόνα της Υ­πατίας δεν είχε φυσικά σχέση με την ιστο­ρική πραγματικότητα. Τροφοδότησε όμως τον αντιχριστιανισμό, έχοντας ως στόχο την αποκοπή της ευρωπαϊκής κοινωνίας από τις χριστιανικές της ρίζες. Και το πέτυχαν εν πολλοίς. Έτσι, η Υπατία παρουσιάστηκε α­κόμη και ως η πρώτη φεμινίστρια. Από τό­τε δε η Υπατία προβλήθηκε ως μια νέα, ω­ραία και ιδιαιτέρως καλλιεργημένη γυναίκα που δολοφονήθηκε από τους σκοταδιστές του χριστιανικού κλήρου, για τους παραπά­νω λόγους.

Η πραγματικότητα όμως είναι άλλη. Ακό­μα και αν δεχτούμε ότι η Υπατία ήταν 45 ε­τών όταν δολοφονήθηκε, σίγουρα δεν θα αποτελούσε, ειδικά για την εποχή εκείνη, πρότυπο κάλλους. Όπως σημειώνει ο κα­θηγητής Στυλιανός Παπαδόπουλος, αν και η μυθιστορία «θέλει νέα και θελκτική την Υ­πατία», στην πραγματικότητα εκείνη «ήταν τότε 60 (ή έστω 45) ετών και ζούσε λιτά, σχεδόν ασκητικά», έχοντας μάλιστα «αρνηθεί τη θηλυκότητά της ως εμπόδιο στην πνευματική της εργασία».

Η σωφροσύνη της Υπατίας εκδηλωνόταν με την πλήρη σεξουαλική της αποχή, την περίφημη αρετή που ενίσχυε τη φήμη της για αγνότητα την οποία διέδιδαν παντού οι μαθητές της. Έμεινε παρθένος μέχρι το τέ­λος της ζωής της. Η Υπατία ήταν υπέρμαχος του ασκητισμού όσο και οι δογματικοί χριστιανοί τους οποίους οι διαφωτιστές κα­τηγορούσαν και κατηγορούν ως εχθρούς της αλήθειας και της προόδου. Γράφει η Μαρία Ντζιέλσκα σχετικά με την Υπατία και τους διαφωτιστές: «Αν είχαν μελετήσει τις αρχαίες πηγές με μεγαλύτερη προσοχή, θα είχαν διακρίνει μια πολύ πιο περίπλοκη προ­σωπικότητα».

Αν και ο Βολταίρος εκμεταλλεύτηκε το πρόσωπο της Υπατίας για να εκφράσει την αποστροφή του προς τη θρησκεία, παρου­σιάζοντας την Υπατία ως «θύμα των προλή­ψεων και της άγνοιας», η ίδια η Υπατία ανα­ζητούσε εναγωνίως σε όλη της τη ζωή το θείο. Εξάλλου, όπως γίνεται φανερό από τις πηγές, οι χριστιανοί την εκτιμούσαν και για το ήθος της, ειδικά στο ζήτημα της παρ­θενίας, ταυτίζοντάς την σε πολλές περι­πτώσεις και με χριστιανές αγίες, όπως την αγία Αικατερίνη. Άλλωστε, η Υπατία ανήκε στον στενό κύκλο του έπαρχου της Αιγύπτου Ορέστη, ο οποίος επίσης ήταν χρι­στιανός και εκπρόσωπος ενός χριστιανικού, πλέον, κράτους.

Γιατί δολοφονήθηκε η Υπατία; 

Η Αλεξάνδρεια υπήρξε ανέκαθεν μια πό­λη όπου στάσεις και εξεγέρσεις συνέβαιναν εξαιρετικά συχνά. Το γεγονός αυτό οφειλόταν και στην εθνολογική σύνθεση του πλη­θυσμού της. Η Αλεξάνδρεια της εποχής ή­ταν μια κοσμοπολίτικη μεγαλούπολη, όπου ζούσαν μαζί χριστιανοί, εθνικοί και Ιουδαί­οι. Μέσα σε αυτό το κλίμα, η εκλογή του Κυρίλλου στον επισκοπικό θρόνο της Αλε­ξάνδρειας, το 412 μ.Χ., προκάλεσε δυ­σφορία στην πολιτική εξουσία της πόλης, στον έπαρχο Ορέστη -χριστιανός και αυ­τός- που όμως επιθυμούσε την τοποθέτη­ση του πειθήνιου Τιμοθέου στον επισκοπικό θρόνο. Ο Κύριλλος ήταν άνθρωπος με ευρεία μόρφωση, αλλά και με πολύ ισχυρό χαρακτήρα. Το ίδιο όμως ήταν και ο Ορέστης. Έτσι, γρήγορα η κοσμική και θρη­σκευτική ηγεσία της πόλης ήρθαν σε σύ­γκρουση. Ο Ορέστης, ως εκπρόσωπος της αυτοκρατορικής εξουσίας στην Αλεξάν­δρεια, δεν μπορούσε να δεχτεί ότι ο επί­σκοπος είχε δικαιοδοσίες. Ιδιαίτερα δεν α­νεχόταν την κριτική του Κυρίλλου για την άρχουσα τάξη. Ο Κύριλλος έλεγχε την κοι­νωνική ανισότητα και καυτηρίαζε την αναλ­γησία των πλουσίων.

Η σύγκρουση αυτή ανάμεσα στα δύο κέ­ντρα εξουσίας και επιρροής της Αλεξάν­δρειας, τον έπαρχο Ορέστη και τον αγαπη­τό σε μεγάλη μερίδα του λαού Κύριλλο, καθορίστηκε κατά ένα μεγάλο μέρος από τις διαμάχες ανάμεσα στους Ιουδαίους και τους χριστιανούς. Ο Ορέστης φαίνεται να υποστήριζε το πολυάριθμο εβραϊκό στοι­χείο της πόλης και έτσι εύκολα αποδέχτη­κε ανεπιβεβαίωτες καταγγελίες των Ιου­δαίων ότι ο Ιέρακας -έμπιστος του Κύριλ­λου- είχε την πρόθεση να προκαλέσει αντιεβραϊκή στάση. Ο Ορέστης τον συνέλαβε και τον μαστίγωσε. Σε απάντηση ο Κύ­ριλλος κάλεσε τους επικεφαλής της ιου­δαϊκής κοινότητας και τους ζήτησε να στα­ματήσουν τις προκλήσεις. Εκείνοι όμως αντέδρασαν και, ενθαρρυμένοι από την υ­ποστήριξη του Ορέστη αλλά και τη δυσαρέσκειά του κατά του επισκόπου, αποφά­σισαν να κτυπήσουν. Άφησαν να διαδοθεί η φήμη ότι καιγόταν ο ναός του Αγίου Αλε­ξάνδρου, και όταν οι χριστιανοί πήγαν στην εκκλησία για να σβήσουν τη φωτιά, οι Ιου­δαίοι τούς επιτέθηκαν ενόπλως και σκό­τωσαν πολλούς, όπως αναφέρει ο χρονι­κογράφος Θεοφάνης.

Ο Κύριλλος στο μεταξύ, εξοργισμένος α­πό τη σφαγή, πήγε στο σημείο της σύ­γκρουσης και σταμάτησε τη σφαγή. Μάλι­στα, για να τιμωρήσει τους Ιουδαίους έ­διωξε πολλούς από τους μετέχοντες στη σφαγή από την πόλη, λειτουργώντας βάσει νομικά τεκμηριωμένων προνομίων που του έδινε η πολιτεία. Εύκολα γίνεται κατανοητό ότι τα επεισόδια αυτά προκάλεσαν γενικό ξεσηκωμό των χριστιανών της πόλης, με­ταξύ των οποίων υπήρχαν και κακοποιό στοιχεία που προέβησαν σε λεηλασίες ιου­δαϊκών περιουσιών. Αυτή η υπέρβαση ε­ξουσίας από τον Κύριλλο, σύμφωνα με την άποψη του έπαρχου τουλάχιστον, ξεχείλι­σε το ποτήρι της οργής του Ορέστη. Ο επί­σκοπος είχε υπερβεί τα εσκαμμένα, είχε υ­περκεράσει την πολιτική εξουσία, άσχετα αν το έπραξε για να προστατεύσει το ποίμνιό του. Εν μέσω της εκρηκτικής αυτής κατά­στασης, ο Κύριλλος επιχείρησε, προς τιμή του, να έρθει σε συνεννόηση με τον έπαρ­χο. Ο Ορέστης όμως, ισχυρογνώμων όπως ήταν, είχε αποφασίσει να τελειώνει οριστι­κά με τον ανυπάκουο επίσκοπο. Τότε επενέβη στη σύγκρουση μια ομάδα μοναχών, οι οποίοι άρχισαν να λιθοβολούν το πραιτώριο, κατηγορώντας, άδικα τον Ορέστη, για ειδωλολάτρη -κατηγορία που σήμερα εκμεταλλεύονται οι νεοπαγανιστές- εμμένοντας στην άποψη ότι ο Ορέστης δεν ήταν χριστιανός. Μια από τις πέτρες χτύπησε τον έπαρχο στο κεφάλι. Αμέσως επενέβη ομά­δα μετριοπαθών χριστιανών και διέλυσε τους μοναχούς, αλλά και η φρουρά του έ­παρχου, οι άνδρες της οποίας συνέλαβαν τον μοναχό που έριξε την πέτρα. Ο μονα­χός βασανίστηκε και πέθανε. Όλα αυτά τα γεγονότα προκάλεσαν αγεφύρωτο χάσμα στις σχέσεις των δύο ανδρών. Και εδώ υ­πεισέρχεται η Υπατία.

Η Υπατία διατηρούσε καλές σχέσεις με τον Ορέστη και συχνά έ­δινε διαλέξεις στο πραιτώριο. Άρχισε λοι­πόν να διαδίδεται από μερίδα των χριστια­νών ότι βασικό ρόλο στην αδιαλλαξία του Ορέστη να συμφιλιωθεί με τον Κύριλλο έ­παιζε η Υπατία. Όσο όμως συνεχιζόταν η α­διαλλαξία αυτή, είχε μεγάλες επιπτώσεις στον χριστιανικό πληθυσμό, διότι συνοδευ­όταν και από την υποστήριξη του Ορέστη προς την εβραϊκή κοινότητα, η οποία προκαλούσε διαρκώς τους χριστιανούς. Ας κα­ταφύγουμε στη βασική μας πηγή, τον Σω­κράτη Σχολαστικό: «Περνούσε (η Υπατία) πολλές ώρες μαζί με τον Ορέστη και αυτό προκάλεσε συκοφαντίες ότι εκείνη ήταν η αιτία που εμπόδιζε τον Ορέστη να δημιουρ­γήσει φιλικές σχέσεις με τον επίσκοπο».

Στο ίδιο συμπέρασμα κατέληξαν ορισμέ­νοι από αυτούς που τη μισούσαν, τους ο­ποίους κατηύθυνε κάποιος Πέτρος. «Την παρακολούθησαν λοιπόν όταν επέστρεφε από κάπου, την τράβηξαν έξω από την ά­μαξά της και την έσυραν στην εκκλησία που ονομαζόταν Καισάρειον. Έσκισαν τα φορέματά της και μετά τη σκότωσαν με θραύ­σματα κεραμικών». Η Υπατία λοιπόν έπεσε θύμα, όχι των θρησκευτικών της πεποιθή­σεων, αλλά της κοινωνικής της τάξης και θέσης. Άλλωστε η ίδια, όπως τεκμηριώνε­ται από τις επιστολές του μαθητή της Συνέσιου, Επισκόπου Κυρήνης, ήταν ευνοϊκά διακείμενη έναντι του Χριστιανισμού και μά­λιστα σκεφτόταν να γίνει χριστιανή. Λέγεται πως του είχε γράψει κάποτε «ποθώ γαρ χριστιανή αποθανείν» (π. Γ. Μεταλληνού, Παγανιστικός Ειρηνισμός ή Ελληνορθοδοξία, εκδ. Αρμός 2003).

Ποιος ευθύνεται για τη δολοφονία 

Η Υπατία είναι αναμφισβήτητο ότι δολοφονήθηκε, άγρια μάλιστα, από ομάδα χρι­στιανών, με επικεφαλής τον Πέτρο τον α­ναγνώστη. Δολοφονήθηκε όμως κατ’ ε­ντολή της επίσημης Εκκλησίας, όπως αυτή εκπροσωπείτο από τον Κύριλλο; Στο ερώ­τημα αυτό κατά καιρούς έχουν δοθεί πολ­λές απαντήσεις. Ο καθ' όλα και από όλους ομολογούμενος αξιόπιστος σύγχρονος της Υπατίας, ο ιστορικός Σωκράτης, ουδέποτε κατηγόρησε τον Κύριλλο για τη δολοφονία της Υπατίας, αποδίδοντάς την στον φανατι­σμό του όχλου. Ο μόνος ιστορικός που ευ­θέως κατηγόρησε τον Κύριλλο ήταν ο Δαμάσκιος. Ο Δαμάσκιος ήταν σχολάρχης της Νεοπλατωνικής Ακαδημίας της Αθήνας, τον 6ο αι., ενός ιδρύματος που σκόπιμα ταυτίζεται από τους νεοπαγανιστές με την Ακαδημία του Πλάτωνος. Το 529 ο Ιουστιανιανός δεν έκλεισε την Ακαδημία αυ­τή, αλλά σταμάτησε να τη χρηματοδοτεί.

Ο Δαμάσκιος κήρυξε τότε ανοικτό πόλε­μο στον χριστιανισμό και άρχισε τη συγγρα­φή. Αυτός λοιπόν ο σαφώς προκατειλημ­μένος συγγραφέας είναι ο μόνος που κα­τηγορεί τον Κύριλλο ως οργανωτή της δο­λοφονίας της Υπατίας. Ο Γάλλος ιστορικός Πιέρ ΣουΒέν, διευθυντής του Γαλλικού Ιν­στιτούτου Ανατολικών Σπουδών σημειώ­νει:

«Σύμφωνα με τον Δαμάσκιο, που γρά­φει στις αρχές του 6ου αι., ο επίσκοπος (Κύριλλος), περνώντας μπροστά από το σπίτι της Υπατίας και βλέποντας το πλήθος που συνωστιζόταν, ανακάλυψε τυχαία τη δημοτικότητα της φιλοσόφου. Η εκδοχή αυτή ενοχοποιεί άμεσα τον επίσκοπο και παρουσιάζει το φόνο ως μια σαφή έκφρα­ση της έχθρας ανάμεσα στον χριστιανισμό και την εθνική φιλοσοφία. Βέβαια, είναι μάλλον απίθανο ο Κύριλλος, που χειροτονήθηκε επίσκοπος τον Οκτώβριο του 412, να πληροφορήθηκε τη δημοτικότητα της Υ­πατίας τον Μάρτιο του 415. Η Υπατία ήταν διάσημη εδώ και μία -αν όχι δύο- δεκαε­τίες. Για τον ιστορικό λοιπόν πολύ πειστι­κότερος από τον Δαμάσκιο είναι ο Σωκρά­της».

Επιπλέον, ο καθηγητής φιλοσοφίας του πανεπιστημίου του Τορόντο Τζ. Ριστ ση­μειώνει ότι δεν υπάρχει τίποτα στην επι­σκοπική πορεία του Κύριλλου που να α­φήνει να εννοηθεί ότι θα μπορούσε να ορ­γανώσει μια δολοφονία από καθαρό φθό­νο για την αυξημένη δημοτικότητα κάποι­ου. Ο καθηγητής Στ. Παπαδόπουλος ανα­φέρει επίσης ότι καμία ιστορική πηγή δεν α­ποδίδει άμεσα ευθύνη στον Κύριλλο. 

Ο καθηγητής του Βασιλικού Κολεγίου του Λονδίνου Τζ. Ρόμπερτσον αναφέρει ε­πίσης πως η άποψη ότι ο Κύριλλος είχε οποιαδήποτε συμμετοχή σε αυτή τη θηριω­δία, δείχνει να αποτελεί μια αστήρικτη συ­κοφαντία.

Ο χρονικογράφος του 6ου αι. Ιωάννης Μαλάλας πάντως αναφέρει ότι ο αλεξανδρινός όχλος είχε αποθρασυνθεί α­πό τα συμβαίνοντα. Όπως γράφει ο Β. Μπράιτ, αν δεν είχε γίνει η επίθεση κατά των Εβραίων, δεν θα είχε γίνει και ο φόνος της Υπατίας, χωρίς όμως να θεωρεί ότι ο Κύριλλος ήταν συμμέτοχος στη φρικτή αυ­τή πράξη. Επιπλέον, ο αρειανιστής Φιλοστόργιος, επίσης σύγχρονος της Υπατίας, ενώ καταγγέλλει τους Ορθοδόξους γενικά, εντούτοις δεν κατονομάζει τον δογματικό του αντίπαλο Κύριλλο ως υπεύθυνο για τα γεγονότα, κάτι που θα είχε λογική βάση.

Ο Ελβετός ιστορικός Φίλιπ Σαφ επίσης θεωρεί ότι τα στοιχεία δεν επαρκούν ώστε να υπάρξουν ισχυρισμοί περί άμεσης ευθύ­νης του Κύριλλου. Το γεγονός πάντως, στερείται κάθε ουσιαστικής αποδείξεως που να συνδέει τον άγιο Κύριλλο άμεσα με το επεισόδιο, γράφει ο Γεώργιος Φλορόφσκι και ο Τζ. Ριστ συμφωνεί: «Δεν φαίνεται να υπάρχει λόγος να εμπλακεί ο Κύριλλος στο φόνο αυτόν καθαυτόν».

Σύμφωνα με τον Στ. Παπαδόπουλο, η ευ­θύνη του Κύριλλου, «αν υπάρχει, πρέπει να περιορισθεί στο ότι δεν κατόρθωσε ν' απο­μονώσει ή ν’ αποθαρρύνει τους φανατι­κούς χριστιανούς». Για τον καθηγητή Παν. Χρήστου, «είναι φανερό ότι ο Κύριλλος δεν είχε καμία ανάμειξη εις το επεισόδιο, διότι, αν συνέβαινε κάτι παρόμοιο, και ο Σωκράτης θα το ανέφερε ρητώς και οι μετέπειτα αντίπαλοί του Νεστοριανοί δεν θα παρέλειπαν να το χρησιμοποιήσουν ως όπλον εναντίον του».

Σημαντική παράμετρος για το γεγονός ό­τι ο Σωκράτης δεν κατονομάζει τον Κύριλ­λο ως υπεύθυνο για τον θάνατο της Υπα­τίας, θα πρέπει να θεωρηθεί ότι ο εκκλη­σιαστικός ιστορικός βρισκόταν στην ασφά­λεια της Κωνσταντινούπολης, οπότε δεν θα είχε ενδοιασμούς να το κάνει αν ήταν α­λήθεια, και επιπλέον, ως φίλα προσκείμε­νος στους αιρετικούς Νοβατιανούς, τους οποίους δίωξε ο Κύριλλος, θα είχε έναν λόγο ακόμη να μην αποκρύψει τυχόν άμε­ση εμπλοκή του Κύριλλου.

Δεν θα μπο­ρούσε λοιπόν ο Κύριλλος να έχει πραγμα­τικά συμφέροντα από τη δολοφονία της Υ­πατίας. Εκείνη δεν ήταν υπέρμαχος της αρ­χαίας λατρείας και δεν του εναντιωνόταν. Μάλιστα, είχε πολλούς χριστιανούς μαθη­τές, όπως ήταν και ο επίσκοπος Συνέσιος ο Κυρηναίος. Λέγεται ότι ήταν πολιτική σύμ­βουλος του έπαρχου Ορέστη, πράγμα που θα μπορούσε να προκαλέσει μίσος εκ μέ­ρους του Κυρίλλου. Όμως εκείνος δεν θα πετύχαινε τίποτε με τον θάνατό της, παρά μόνο να διαταράξει ακόμα περισσότερο τις σχέσεις του με τον Ορέστη.

Η Υπατία δολοφονήθηκε από κάποιους φανατισμένους Αλεξανδρινούς οι οποίοι τη θεωρούσαν υπεύθυνη για την αντιπαλότη­τα μεταξύ Κυρίλλου και Ορέστη. Ο Σωκρά­της βέβαια αναφέρει ότι η δολοφονία απο­τελεί ψόγο για τον Κύριλλο, όχι όμως γιατί τον θεωρεί υπεύθυνο για το φόνο, αλλά γιατί θεωρεί ότι ο Κύριλλος ντροπιάστηκε από την εγκληματική συμπεριφορά κάποι­ων από το ποίμνιό του.

Π. Παντελεήμων Δ. Καρύκας

http://www.egolpion.com

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου